Đối với nhiều người, nghỉ hưu chỉ là mơ tưởng (Minh họa: SCMP).

6 ngày một tuần, 13 tiếng mỗi ngày, bà Chen Qingling (56 tuổi) cùng chồng làm công việc dọn dẹp hành lang và nhà vệ sinh cho một tòa nhà văn phòng ở Bắc Kinh để nuôi sống bản thân và gia đình con trai.

Trong khi những người cùng tuổi có dư thời gian nghỉ hưu để đi du lịch, tham gia các lớp học khiêu vũ hay các lớp trà đạo, hội họa thì bà Chen, một nông dân đến từ tỉnh Hà Nam, vẫn không có tiền tiết kiệm hoặc lương hưu để sống những năm tháng về già một cách thoải mái.

"Con trai tôi vẫn đang trong thời gian hồi phục sau chấn thương và vợ nó phải ở nhà chăm sóc 3 đứa con nhỏ. Do đó, nếu tôi không làm việc, ai sẽ nuôi 5 miệng ăn? Bố chồng tôi năm nay 89 tuổi, đi khám ở bệnh viện cũng tốn nhiều tiền. Tôi không tiết kiệm được khoản tiền tiết kiệm nào sau từng ấy năm. Tuy khó khăn, nhưng tôi phải cố gắng để tiếp tục sống", bà Chen nói.

Trong bốn thập kỷ qua, Trung Quốc đã từ một nước nông nghiệp trở thành nền kinh tế số 2 thế giới, nhưng khi dân số già đi nhanh chóng, yếu điểm đã dần bộc lộ: quốc gia tỉ dân không hề có hệ thống phúc lợi toàn diện.

Theo điều tra dân số quốc gia lần thứ 7 được công bố năm 2021, tính đến năm 2020 có khoảng 264 triệu người Trung Quốc từ 60 tuổi trở lên, chiếm 18,7% tổng dân số. Học viện Khoa học Trung Quốc (CASS) quỹ hưu trí có nguy cơ cạn tiền vào năm 2036 nếu các chính sách không thay đổi, theo nghiên cứu do Bắc Kinh ủy quyền.

Con, cháu, bố mẹ, người lớn tuổi ở nông thôn có áp lực tài chính vô cùng lớn. (Ảnh: SCMP)

Tại sao nông dân lớn tuổi của Trung Quốc không đủ khả năng để nghỉ hưu?

Tuổi nghỉ hưu bắt buộc của Trung Quốc là 60 đối với nam và 55 - hoặc 50 đối với lao động nữ. 

Nhưng đối với nhiều người ở nông thôn, bao gồm cả những người lao động nhập cư ở các thành phố như bà Chen, nghỉ hưu là điều viển vông, bởi họ không có tiền tiết kiệm và hầu như không được trợ cấp mức hưởng lương hưu hợp lý.

Trên thực tế, cuộc khủng hoảng dân số già của Trung Quốc diễn ra nghiêm trọng nhất ở các vùng nông thôn, nơi có dân số từ 60 tuổi trở lên chiếm 23,81%, tăng 10,6% so với một năm trước đó.

Theo số liệu từ Trung tâm Khảo sát và Nghiên cứu về Tài chính Hộ gia đình Trung Quốc tại Đại học Kinh tế Tài chính Tây Nam, tính đến năm 2018, 19,5% dân số trên 60 tuổi vẫn sống trong cảnh nghèo đói.

Sự bất bình đẳng, đặc biệt là giữa khu vực thành thị và nông thôn, đã buộc nhiều người sắp đến tuổi nghỉ hưu ở các vùng nông thôn phải tiếp tục làm việc để nuôi sống bản thân và gia đình.

"Tôi đã cho con trai đầu 400.000 nhân dân tệ (62.700 USD) khi nó kết hôn vào năm 2014, tức là cách đây 7 năm. Đợi đến khi con trai thứ kết hôn, số tiền có lẽ phải hơn gấp hai hoặc gấp ba lần", Bà Guo Youmi, 55 tuổi, tỉnh Sơn Tây, chia sẻ.

Bà Guo cho biết: "Tôi đã lái taxi được 30 năm rồi và chưa bao giờ dám nghĩ đến hai chữ nghỉ hưu. Tôi không nghĩ quá nhiều về tương lai bởi hiện tại tôi phải tiếp tục làm việc để có thể nuôi bản thân và dành dụm cho con trai thứ kết hôn".

Ông Yang Guofa, giám đốc điều hành một công ty giúp những người lớn tuổi và đã nghỉ hưu tìm việc làm, cho biết nhiều người già từ các vùng nông thôn không được học hành và không có bằng cấp nhưng một số công ty thích thuê những người như vậy nhằm tiết kiệm chi phí.

"Các công ty thuê những người không có bằng cấp sẽ rẻ hơn, họ không phải trả bảo hiểm, phúc lợi hoặc lương hưu. Những người lớn tuổi này chủ yếu là ở các vùng nông thôn và thường được thuê cho các công việc đòi hỏi kỹ năng thấp như bảo vệ cổng, quét dọn, kho hàng...", ông Yang nói.

Bà Chen và bà Guo vẫn phải trả tiền Bảo hiểm Tài trợ Xã hội nông thôn mới hằng năm. Nhưng khi đến tuổi nghỉ hưu, quỹ bảo hiểm sẽ chỉ trợ cấp khoảng gần 100 nhân dân tệ/tháng (16 USD) - rõ ràng số tiền này không đủ để trang trải cho một gia đình 4 người ở Bắc Kinh.

Lương hưu trung bình hàng tháng ở Bắc Kinh là 4.365 nhân dân tệ vào năm 2020, trong khi một viện dưỡng lão giá trung bình ở thủ đô có thể tốn hơn 5.000 NDT/tháng, không bao gồm chi phí ăn uống và y tế hoặc có thể nhiều hơn nữa nếu cần được chăm sóc đặc biệt.

Tuy nhiên, một số người cao tuổi ở thành thị vẫn có thể dành thời gian nghỉ hưu đi giao lưu, giải trí. (Ảnh: The New York Times)

Trung Quốc sẽ là một trong những nước già hóa nhanh nhất thế giới

Zhang Jing, người sáng lập "80 yanglao", một nền tảng giáo dục về hưu trí và lương hưu, cho biết ngay cả ở các thành phố, nhiều người già vẫn muốn làm việc vì không muốn làm gánh nặng cho con cái.

"Nhà ở, giá thực phẩm tăng, cháu gái thứ hai và thứ ba, có gì không tốn tiền?" Zhang nói. "Một số bậc cha mẹ đã nghỉ hưu vẫn đang hỗ trợ tài chính cho con hoặc làm những công việc có thể tạo ra giá trị".

Theo một cuộc khảo sát chung được công bố bởi công ty bảo hiểm AIA Group và CASS vào tháng 10, 64,5% tầng lớp trung lưu thành thị Trung Quốc không có kế hoạch nghỉ hưu. Chỉ 28% có ý định nghỉ hưu. Và khoảng 30,8% cho biết muốn được con cái chăm sóc.

Không có nghỉ hưu do áp lực tài chính không chỉ là vấn đề của Trung Quốc.

Theo số liệu do Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế công bố vào tháng trước, tại Hàn Quốc, 34,1% người từ 65 tuổi trở lên vẫn tham gia thị trường lao động, 43,4% sống trong cảnh nghèo đói, không đủ cơm ăn mỗi ngày.

Tại Nhật Bản, cứ bốn người từ 65 tuổi trở lên thì có một người vẫn đang làm việc.

Zhang Jingwei, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Tài chính Chongyang cho biết: "Nếu không có hệ thống hỗ trợ lương hưu hợp lí, những người trẻ tuổi sẽ không muốn kết hôn và sinh con. Bởi chỉ khi người cao tuổi có thể tận hưởng tuổi già và được đảm bảo về kinh tế, thì lo lắng ở các nhóm tuổi khác nhau mới có thể được giải quyết".

Ông Liu Li Gang, Giám đốc điều hành kiêm chuyên gia kinh tế về Trung Quốc tại Citi Group nhận định "Cần có một gói chính sách toàn diện, từ ưu đãi thuế, giáo dục và trợ cấp nhà ở, nghỉ thai sản rộng rãi hơn, cho tới cung cấp dịch vụ chăm sóc trẻ em một cách toàn diện. Đồng thời xây dựng mạng lưới an sinh xã hội, cũng như kiềm chế giá nhà ở và giảm chi phí cho hoạt động giáo dục".

Hằng Đoàn
Theo South China Morning Post