Các công ty con của Vinacafe: Phát canh thu tô?

Sau chuyến tiếp xúc cử tri ở Tây Nguyên, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NNPTNT) Cao Đức Phát đã chỉ đạo thanh tra một số Cty con của Tổng Công ty Cà phê Việt Nam (Vinacafe) đóng tại huyện Cư Kuin, Đắc Lắc. Tuy nhiên, vấn đề không phải các “nông trường quốc doanh” này có thực hiện đúng Nghị định 135/2005 về giao khoán đất nông nghiệp hay không, mà họ chỉ có thể chọn một trong hai con đường: Hoặc là giải tán, hoặc chèn ép người lao động theo kiểu phát canh thu tô để tiếp tục tồn tại.

“Hỏa mù” phương án khoán

Đây không phải lần đầu lãnh đạo Bộ NNPTNT được nghe người dân Tây Nguyên tố khổ vì các Cty con của TCty Càphê Việt Nam, trước đó nhiều cử tri ở tỉnh Kon Tum cũng đã lên tiếng đề nghị giải tán các Cty này, giao đất lại cho người dân làm ăn. Không phải chỉ riêng Cty càphê Ea K’Tur - huyện Cư Kuin, Đắc Lắc - mà bộ trưởng vừa đến, thực chất cả 25 Cty con của Vinacafe tại Tây Nguyên đều phát canh thu tô từ nhiều năm nay. Họ không đầu tư gì mà vẫn hưởng lợi từ mồ hôi, nước mắt của hàng vạn công nhân, nông dân nhận khoán vườn cây, đất trống.

Đầu tiên là phương án giao khoán vườn cây (cơ sở để ký hợp đồng) do các Cty con đưa ra, được Cty mẹ phê duyệt. Đó là một ma trận số liệu, với định mức kinh tế kỹ thuật rối rắm đến mức chuyên gia kinh tế cũng không hiểu gì, nhưng tựu trung đều có lợi cho bên giao khoán.

Theo đó các Cty khấu hao tài sản quá mức, kể cả các tài sản không còn giá trị sử dụng hoặc không tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất. Định mức giao khoán “trên trời” bởi thứ nhất là một diện tích lớn càphê già cỗi, cho dù không nộp khoán đồng nào cũng chưa chắc có ăn, nhưng các Cty vẫn muốn thu.

Thứ hai là người lao động phải trả giá cho những sai lầm trong quá khứ của ngành càphê. Có thể thấy điều này qua hàng nghìn hécta càphê tại 3 công ty 715A, 715B, 715C tại huyện M’Đrắc, tỉnh Đắc Lắc - do các đơn vị quân đội trồng, sau chuyển giao cho Vinacafe quản lý. Nơi này chỉ cách bờ biển Khánh Hòa 30km theo đường chim bay, đất đai, khí hậu không khác đồng bằng.

Bỏ vốn mới được... làm thuê

Tiếp xúc cử tri tại huyện Cư Kuin (Đắc Lắc), Bộ trưởng Cao Đức Phát nói ông chưa từng nghe chuyện các Cty càphê để dân tự trồng, đến lúc thu hoạch thì bắt ký hợp đồng nhận khoán. Về nguyên tắc, điều này là không thể chấp nhận, nhưng vì sao nó vẫn phổ biến? Nghị định 135/2005 chỉ quy định hai hình thức giao đất trống: Hoặc Cty đầu tư 100% vốn, người lao động thực hiện và định kỳ được thanh toán tiền công, hoặc cả hai bên cùng đầu tư. Nhưng từ lâu, hầu hết các Cty con của Vinacafe đều không còn khả năng tài chính để đầu tư, buộc người lao động phải bỏ vốn mới được... làm thuê.

Một thực trạng khác là an ninh ở các địa bàn có Cty con của Vinacafe luôn luôn nóng bỏng. Bởi quá trình giải quyết tranh chấp, lẽ ra khởi kiện ở tòa án thì họ lại hành xử như thời bao cấp. Bảo vệ Cty đến vườn cây, đến tận nhà dân cưỡng bức thu sản. Với việc làm này, các Cty con của Vinacafe đang đổ thêm dầu vào lửa.

Công bằng mà nói, các “nông trường quốc doanh” thuộc Bộ NNPTNT, Vinacafe đã có đóng góp rất lớn trong việc tạo công ăn việc làm, xây dựng cơ sở hạ tầng ở Tây Nguyên, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa. Nhưng vai trò tích cực đó chỉ phát huy trong thời bao cấp, phù hợp với cơ chế quản lý cũ, khi họ được Nhà nước rót tiền để thực hiện không chỉ nhiệm vụ kinh tế. Bước vào thời kỳ đổi mới, họ được chuyển thành Cty, rồi Cty TNHH một thành viên nhưng về bản chất vẫn là anh “nông trường quốc doanh”. Không chỉ làm ăn bết bát, chèn ép người lao động mà với quan hệ sản xuất lỗi thời, các “nông trường quốc doanh” đang kìm hãm sự phát triển của nhiều vùng đất badan màu mỡ ở Tây Nguyên. Đó là sự thật mà Bộ NNPTNT cần thẳng thắn nhìn nhận.

Theo Đặng Trung Kiên

Lao động