Liên quan đến câu chuyện thiếu nước đang diễn ra ở rất nhiều khu vực trong đó lưu vực sông Mê Kông và tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn ở ĐBSCL sẽ diễn ra như nào vào mùa khô 2019-2020, phóng viên Dân trí đã có cuộc trao đổi với Giáo sư Trần Thục - Hội Khí tượng thủy văn Việt Nam.

Giáo sự Thục cho biết, từ đầu tháng 6 đến nay (28/7), tổng lượng mưa trên lưu vực sông Mê Kông ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm (TBNN) từ 30-70% và thấp hơn cùng kỳ của năm 2015 (là năm có hạn điển hình) khoảng 33%. Tổng lượng dòng chảy các trạm trên dòng chính sông Mê Kông thiếu hụt từ 35-45% so với TBNN và tương đương cùng kỳ năm 2015.

Mực nước tại các trạm ở thượng lưu sông Mê Kông ở mức thấp hơn TBNN từ 2,5-5,5m, các trạm ở trung lưu thấp hơn từ 3,0-6,2m, các trạm ở hạ lưu thấp hơn từ 2,5-5,4m. Đặc biệt, tại một số trạm ở trung, hạ lưu sông Mê Kông như Pakse (Lào), Strungtreng (Camphuchia) mực nước đã xuống mức thấp hơn năm 2015 và đạt giá trị thấp nhất cùng thời kỳ. Tại Biển Hồ (Camphuchia) mực nước thấp hơn TBNN khoảng 2,0m, thấp hơn năm 2015 khoảng 0,5m.

Mực nước vào ngày lớn nhất ở đầu nguồn sông Cửu Long thấp hơn TBNN cùng kỳ 0,5-0,9m, xấp xỉ cùng kỳ năm 2010 và thấp hơn cùng kỳ năm 2015.

Giáo sư Trần Thục - Hội Khí tượng thủy văn Việt Nam.

"Nếu trong các tháng lũ chính vụ còn lại, từ tháng 8-10/2019, trên lưu vực sông Mê Kông không có mưa diện rộng thì có nguy cơ mất lũ năm 2019, dẫn đến suy giảm dòng chảy mùa cạn năm 2020 trên lưu vực. Hiện tại lưu lượng trung bình 10 ngày cuối tháng 7/2019 tại Kratie (Campuchia) giảm so với TBNN khoảng 11.000 m3/s, so với năm có mùa lũ thấp (là năm 2015) khoảng 3.000 m3/s, dẫn đến thiếu nước. Tình trạng này sẽ càng trầm trọng hơn khi các thủy điện trên dòng chính ở thượng lưu và các thủy điện dòng nhánh tích nước sử dụng cho mục đích riêng. Khi đó sẽ xảy ra thiếu nước trầm trọng và xâm nhập mặn gia tăng ở  ĐBSCL" - giáo sư Thục nhận định.

Giáo sư Thục phân tích tiếp, theo dự báo của cơ quan khí tượng Thủy văn, hiện tượng El Nino yếu sẽ tiếp tục duy trì từ nay đến khoảng tháng 11/2019 với xác suất khoảng 50-55%, sau đó, Enso có khả năng trở về trạng thái trung tính nhưng nghiêng về pha nóng từ tháng 12/2019. Dưới tác động của El Nino, nhiệt độ trong các tháng tiếp theo của năm 2019 trên phạm vi toàn quốc phổ biến ở mức cao hơn TBNN cùng thời kỳ khoảng 0,5-1,0 độ C.

Đối với các tỉnh Trung Bộ, kết quả tính toán chỉ số khô hạn khí tượng, chỉ số hạn thủy văn đều đang ở mức rất cao và đều ở ngưỡng hạn nặng đến rất nặng từ Nghệ An đến Khánh Hòa. Do đó, tuy nhận định trong tháng 8-9/2019 lượng mưa tăng hơn nhưng không nhiều, nên từ nay đến hết tháng 8/2019, lượng dòng chảy trên các sông thuộc khu vực Trung Bộ tiếp tục suy giảm và ở mức thiếu hụt so với TBNN phổ biến từ 40-65%, một số nơi thiếu hụt trên 80% như ở Quảng Nam, Bình Định và Phú Yên.

Mực nước trên các sông thuộc khu vực Trung Bộ tiếp tục xuống mức thấp hơn nhiều so với TBNN cùng kỳ. Tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn sẽ tiếp tục diễn ra tại các tỉnh từ Nghệ An đến Khánh Hòa, đặc biệt là các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên. Hạ lưu một số sông có khả năng xuất hiện độ mặn cao nhất trong chuỗi số liệu quan trắc (khả năng sẽ xuất hiện vào cuối tháng 7 đầu tháng 8/2019).

Đối với các tỉnh khu vực ĐBSCL, từ nay đến cuối năm 2019, khu vực Trung Bộ có khả năng bị ảnh bởi 1-2 cơn bão, nhiều khả năng gây mưa cho lưu vực sông Mê Công. Trong tháng 8-9, tổng lượng mưa khu vực thượng lưu (Lào - Trung Quốc) ở mức cao hơn so với TBNN khoảng 10-20%, khu vực hạ lưu (Nam Lào - Campuchia) xu hướng mưa nhiều hơn trong các tháng 8-9 và bắt đầu thiếu hụt mưa từ tháng 10/2019. Tháng 10-12/2019, mưa giảm nhanh, tổng lượng mưa có xu hướng thấp hơn so với TBNN trên các khu vực Lào - Campuchia.

Hạn hán xảy ra trên diện rộng ở ĐBSCL vào tháng 3/2016. (Ảnh: Minh Giang).

ĐBSCL đối mặt với hạn hán, xâm nhập mặn

Theo giáo sư Thục, từ tháng 8-10/2019, tổng lượng dòng chảy tại các trạm trên dòng chính sông Mê Kông ở mức thấp hơn TBNN từ 10-30% và cao hơn năm 2015 từ 5-12%. Do thiếu hụt lượng mưa và dòng chảy ở thượng nguồn sông Mê Kông nên đỉnh lũ năm ở ĐBSCL có khả năng sẽ ở mức thấp (báo động 1), thời gian xuất hiện mực nước đỉnh lũ khả năng xảy ra vào cuối tháng 9 đầu tháng 10/2019.

Dự báo, đỉnh lũ năm 2019 trên sông Cửu Long (tại trạm Tân Châu và Châu Đốc) ở mức thấp, tổng lượng dòng chảy thượng nguồn sông Mê Kông về khu vực ĐBSCL thiếu hụt nhiều so với TBNN, đặc biệt sau tháng 9/2019, lượng mưa giảm nhanh dẫn đến dòng chảy cũng suy giảm nhanh.

"Do đó, trong mùa mùa khô năm 2019-2020, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long sẽ bị chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều. Nguy cơ cao xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn vùng cửa sông Nam Bộ trong mùa khô năm 2019-2020; đặc biệt, tình trạng xâm nhập mặn có thể diễn ra rất sớm từ những tháng đầu năm 2020. Các địa phương ở ĐBSCL nói riêng và khu vực Nam Bộ nói chung cần sớm có các biện pháp chủ động phòng chống hạn hán và xâm nhập mặn cho mùa khô năm 2019-2020" - giáo sư Thục cảnh báo.

Nguyễn Dương