Câu chuyện Việt Nam giống như một câu chuyện về đất nước chịu nhiều thua thiệt trong quá khứ nhưng lại có một kết thúc thắng lợi, báo cáo về triển vọng kinh tế Việt Nam tháng 4 của HSBC viết.

Chỉ số PMI ngành sản xuất của HSBC đã tăng trong khi tình hình các nước khác lại đang chao đảo. Đồng nội tệ trở nên mạnh hơn dựa vào cơ sở tỷ giá hối đoái hiệu quả thực sự trong khi đồng tiền của các nước láng giềng lại yếu đi, cán cân vãng lai và cán cân thanh toán cải thiện trong khi những nước khác giảm sút.

Chỉ số PMI tháng 3 tăng từ mức 51 điểm trong tháng 2 lên 51,3 điểm trong tháng 3 do sản lượng, đơn đặt hàng xuất khẩu mới và số lượng hàng mua tăng cao hơn. Hoạt động sản xuất của Việt Nam chắc chắn đang trên đà cải thiện khả năng cạnh tranh tương đối trong khu vực.

Nhưng tình hình không hẳn tất cả đều tốt. Ngược lại với tình hình sản xuất, đa số các ngành khác ở Việt Nam đều giảm. Lĩnh vực nông nghiệp tăng trưởng chậm lại còn 2,4% trong quý I/2014 so với mức 2,7% trong năm 2013. Giá cả toàn cầu giảm cũng như khí hậu lạnh bất thường ở khu vực miền Bắc đã làm tổn hại đến nông nghiệp.

Lĩnh vực khai khoáng mỏ đã giảm còn -2,9% trong quý I.2014 từ mức -0,2% trong năm 2013. Nhu cầu từ Trung Quốc yếu và sự đa dạng hoá sang lĩnh vực sản xuất cũng đã gây tổn hại đến tăng trưởng của nông nghiệp.

Lĩnh vực xây dựng tăng chậm hơn từ mức 5,8% trong năm 2013 xuống còn 3,4% trong quý I.2014. Lĩnh vực dịch vụ cũng giảm từ mức 6,6% trong năm 2013 xuống còn 6% do mức độ lạc quan của người tiêu dùng yếu đi. HSBC kỳ vọng lĩnh vực dịch vụ sẽ tăng dần khi các hoạt động kinh doanh phục hồi và Chính phủ áp dụng các biện pháp để đạt được các mục tiêu tăng trưởng.

Tăng trưởng tín dụng trong quý I/2014 giảm 1% - một dấu hiệu thể hiện sự tin tưởng thấp vào tương lai và một hệ thống tài chính đắm chìm trong nợ xấu. Mặc dù mùa lễ Tết vốn thông thường sẽ giúp nhu cầu hàng hoá tăng lên, nhưng áp lực lạm phát lại đang giảm sút.

NHNN vào ngày 17/3/2014 đã giảm lãi suất thị trường mở OMO thêm 50 điểm chỉ còn 5% để thúc đẩy nhu cầu. Nhưng chỉ có 1.000 tỷ đồng được bơm vào thị trường mở trong ngày 31/3/2014 vừa qua vì không có người đặt giá trong vài tuần qua. Thanh khoản không còn là vấn đề khi lãi suất qua đêm đã khá thấp chỉ vào khoảng 1,5% do nhu cầu khiêm tốn và dòng vốn FDI ổn định.

Trong quý I/2014, chỉ số lạm phát toàn phần đã giảm từ mức 5,9% trong quý IV/2013 xuống còn 4,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Lạm phát tháng 3 đã chậm lại từ mức 4,6% trong tháng 2 xuống còn 4,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

Nguồn vốn và lao động không được sử dụng hết công suất với khoảng cách sản lượng (thực tế và tiềm năng) gần như ở ngưỡng âm trong năm nay và năm sau nữa. Mặc dù chi phí xã hội được cho rằng sẽ tăng vào cuối quý II/2014, HSBC kỳ vọng lạm phát sẽ chỉ ở mức trung bình 5,5% trong năm 2014 so với mức 6,6% trong năm 2013.

Tăng trưởng quý I/2014 giảm từ mức 6% trong quý IV/2013 xuống còn 5% so với cùng kỳ năm ngoái với kết quả hoạt động của lĩnh vực nông nghiệp thể hiện kém nhất. Nhưng chỉ số GDP của Việt Nam có hiệu ứng theo mùa, theo đó quý I có khuynh hướng sẽ thể hiện kém nhất và các hoạt động kinh tế sẽ tăng tốc trong năm để đáp ứng nhiều mục tiêu đề ra.

Với các khoản nợ xấu luôn ở mức cao, các doanh nghiệp trong nước không có hứng thú với việc mở rộng đầu tư. Doanh số bán lẻ cũng giảm mạnh trong tháng 3 chỉ ở mức 6,3% so với cùng kỳ năm ngoái trong khi con số tháng 2 là 12,7%.

Dòng vốn FDI được giải ngân trong quý I đã tăng 5,6% trong khi con số FDI đăng ký lại giảm khoảng 50%. Mặc dù tăng trưởng vốn FDI giải ngân trong năm 2014 vẫn giữ nguyên, HSBC tin rằng mô hình kinh tế hiện tại được dẫn dắt bởi hoạt động đầu tư đến từ nước ngoài sẽ không bền vững, đặc biệt là khi những cải cách đối với thị trường tài chính vẫn còn đứng yên.

Câu hỏi đặt ra là khi nào thì những cải cách ý nghĩa sẽ diễn ra để giúp Việt Nam thực hiện được tiềm năng của mình. Chính phủ rõ ràng đang không vội vã khi họ đang cố gắng để hạn chế các chi phí xã hội. Điều đó có nghĩa rằng những biện pháp cải thiện từng phần sẽ được ưu ái hơn so với những biện pháp đại tu quyết liệt để cải thiện quản trị doanh nghiệp và quản lý hệ thống tài chính.

Nhưng càng đợi thì chi phí sẽ càng tăng cao. Nguồn thu ngân sách Nhà nước giảm do nguồn thu từ thu nhập và thuế giá trị gia tăng thấp với nguyên nhân là do nhu cầu đối với nhập khẩu trì trệ và các doanh nghiệp nội địa ngày càng yếu hơn.

Nguồn vốn nhàn rỗi với đa số các ngân hàng đang đầu tư lượng thanh khoản dư thừa của mình vào trái phiếu hơn là cho vay để khuyến khích hoạt động sản xuất. Nhu cầu đi vay của các doanh nghiệp và cá nhân tiềm năng đều thấp.

Lao động không được sử dụng hết năng suất mặc dù có tiềm năng mạnh được thể hiện thông qua các bài kiểm tra của Chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA khi hệ thống giáo dục cấp ba không đủ trang bị cho các em học sinh tốt nghiệp những kỹ năng để đáp ứng nhu cầu toàn cầu và các doanh nghiệp trong nước cắt giảm chi tiêu.

Chính vì vậy, Việt Nam sẽ là một nền kinh tế phát triển với hai tốc độ. Xuất khẩu được kỳ vọng sẽ vượt trội trên phương diện cạnh tranh khu vực ngày càng tăng với chi phí lao động, điện nước rẻ hơn so với các nước láng giềng. Các hoạt động trong nước ngược lại sẽ vẫn giảm sút trừ khi các quan chức Nhà nước thực hiện các biện pháp cải cách để giải quyết vấn đề nợ xấu và cải thiện điều hành.

HSBC không kỳ vọng sẽ có bất kỳ cải cách quan trọng nào trong năm tới khi Việt Nam vẫn còn cố gắng dần thoát khỏi những vấn đề của mình một cách chậm chạp hơn là đương đầu với khó khăn để giải quyết.  

Thục Anh