Phát biểu tại Diễn đàn Xúc tiến xuất khẩu Việt Nam 2014 vừa diễn ra mới đây, Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải cho biết, 2014 – 2015 là giai đoạn nước rút của ASEAN để tiến đến mục tiêu xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được kỳ vọng ra đời vào cuối năm 2015.

Theo đó, ASEAN đang đứng trước triển vọng tăng cường hơn nữa vị thế của mình, trở thành khu vực kinh tế có sức cạnh tranh cao. Đây cũng là thời điểm để các doanh nghiệp cần hết sức linh hoạt, nhạy bén, sớm nhận diện và nắm bắt những lợi ích tiềm năng dự kiến từ AEC để thúc đẩy khả năng tăng quy mô kinh tế của mình với không chỉ khối thị trường ASEAN mà còn với các thị trường khác, trong đó có các thị trường ASEAN đã ký kết Hiệp định thương mại tự do như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, NewZealand.

Tại Diễn đàn, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng, ASEAN đã và đang thành công trong việc thu hút đầu tư và tham gia vào các thỏa thuận thương mại tự do với một số đối tác thương mại lớn, hội nhập khu vực với nền kinh tế toàn cầu.

Nhiều Hiệp định thương mại tự do của ASEAN với các đối tác thương mại trong khu vực đã có hiệu lực nhằm khai thác tiềm năng to lớn về hợp tác và tăng trưởng, tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động thương mại, đầu tư giữa ASEAN với các đối tác, nhắm tới một khu vực ASEAN với sự tự do dịch chuyển hàng hóa, dịch vụ và lao động có kỹ năng và tự do dịch chuyển dòng vốn.

Với việc hiện thực hóa AEC, ASEAN sẽ trở thành một thị trường đơn nhất, một không gian sản xuất chung, hướng tới sự phát triển năng động và cạnh tranh hơn; tạo ra những cơ hội mới cho doanh nghiệp Việt Nam như cơ hội về cắt giảm thuế quan, hưởng lợi ích từ việc áp dụng các thuận lợi hóa thương mại. Đồng thời giúp các doanh nghiệp có nhiều lựa chọn hơn để đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ ASEAN cho hàng hóa trao đổi trong khu vực.

Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra không ít những thách thức đối với các doanh nghiệp, bởi hiện đang có sự chênh lệch khá lớn về trình độ phát triển của các nước trong khu vực, thể hiện ở cả quy mô vốn của nền kinh tế, các doanh nghiệp, trình độ khoa học kỹ thuật, tay nghề lao động…

Do đó, khi AEC được thành lập, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ chịu sức ép cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu, sản phẩm, dịch vụ, đầu tư của các doanh nghiệp có tiềm lực lớn, có kinh nghiệm lâu năm và có ưu thế về dịch vụ trên thế giới cũng như của các doanh nghiệp của các nước trong khu vực ASEAN khác như Singapore, Malaysia, Indonesia…

Bên cạnh đó, các cam kết tự do hóa sẽ đi vào thực thi, bao gồm: cắt giảm thuế quan, hàng rào phi thuế trong ASEAN… sẽ làm gia tăng sức ép không nhỏ về sự cạnh tranh này.

“Chính phủ đang rất nỗ lực để điều chỉnh các cơ chế, chính sách để phù hợp với tiến trình thì các doanh nghiệp cần chuẩn bị tốt hơn nữa các cơ hội trước mắt để tận dụng được những lợi ích khi AEC được chính thức thành lập. Các doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các chiến lược kinh doanh, phát triển sản xuất để có thể cạnh tranh với hàng hóa từ các nước trong khu vực ngay cả trong thị trường nội địa và thị trường xuất khẩu. Đồng thời, chủ động nghiên cứu dự báo tình hình, sức ép cạnh tranh trong bối cảnh Việt Nam hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và đang tiếp tục đàm phán các Hiệp định Thương mại tự do khác như TPP, EU, Liên minh Hải quan…”- ông Hải nói.

Chỉ nỗ lực từ Chính phủ là không đủ

Theo bà Phạm Thị Hồng Thanh - Hàm Vụ trưởng, Phó Vụ trưởng, Vụ Châu Á - Thái Bình Dương, kim ngạch thương mại giữa Việt Nam với các đối tác trong khu vực ASEAN giai đoạn 2003 - 2013 tăng trưởng đều qua các năm, tốc độ tăng trưởng trung bình đạt 17,7%. Trong đó, xu hướng tăng trưởng xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam với các nước ASEAN trong giai đoạn 2003 - 2013 tương đối giống với xu hướng tăng trưởng kim ngạch thương mại Việt Nam - ASEAN.

Theo số liệu thống kê năm 2013, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng truyền thống có thể kể đến như: hàng dệt may đạt 330 triệu USD (tăng 23%), hàng thủy sản đạt 313 triệu USD (tăng 12,6%), gỗ và sản phẩm của gỗ đạt 73 triệu USD (tăng 34%).

Các mặt hàng công nghiệp tăng cao như: máy móc thiết bị và phụ tùng khác đạt giá trị xuất khẩu 801 triệu USD, tăng 9%, máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 1,5 tỷ USD tăng 30%, điện thoại các loại và linh kiện đạt 2,1 triệu USD, tăng 76%.

Nhìn vào cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN những năm qua, có thể thấy hai mặt hàng xuất khẩu có kim ngạch và tỷ trọng lớn nhất là dầu thô (thường chiếm tỷ trọng xung quanh mức 40%) sau đó là gạo (chiếm tỷ trọng trên 10%).

Như vậy có thể thấy rằng xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN chủ yếu là nông sản, hải sản và khoáng sản thô. Những mặt hàng này tuy hầu hết đều được hưởng thuế nhập khẩu ưu đãi CEPT tại các nước nhập khẩu nhưng do có giá trị thấp, giá cả phụ thuộc vào biến động trên thế giới, nên kim ngạch xuất khẩu không ổn định.

Bà Thanh cho rằng, từ những thuận lợi có được, doanh nghiệp Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu sang ASEAN những mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu như: điện thoại các loại và linh kiện; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; phương tiện vận tải và phụ tùng; máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng khác, sắt thép các loại.

Bà Thanh cũng đưa ra lưu ý, bên cạnh việc thúc đẩy xuất khẩu nhóm hàng nêu trên (chủ yếu là nhóm hàng xuất khẩu của doanh nghiệp FDI), trong ngắn hạn các doanh nghiệp cần biết cách tận dụng Bản thỏa thuận ưu đãi thuế suất thuế nhập khẩu với Lào, Bản thỏa thuận thúc đẩy thương mại song phương với Campuchia; lợi thế của hàng Việt Nam tại hai thị trường này và Myanmar để đẩy mạnh xuất khẩu.

Trong dài hạn, để vượt qua được những thách thức cũng như tận dụng những thuận lợi do cộng đồng kinh tế ASEAN mang lại, để thâm nhập và phát triển xuất khẩu vào các thị trường mục tiêu, những nỗ lực từ phía Chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước sẽ là không đủ nếu thiếu sự chủ động của các doanh nghiệp và Hiệp hội ngành hàng.

Theo đó, các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp xuất nhập khẩu cần chủ động nâng cao năng lực kinh doanh cho phù hợp với điều kiện và môi trường kinh doanh. Đồng thời các doanh nghiệp cũng cần xây dựng chiến lược kinh doanh để duy trì và phát triển bền vững hoạt động kinh doanh của mình, các doanh nghiệp cần phải hoạch định chiến lược kinh doanh ngắn hạn (tiến tới cộng đồng kinh tế ASEAN 2015) và dài hạn, có thể là đến 2020.

Bích Diệp