Những lo ngại về khả năng can thiệp từ Trung Quốc vào hệ thống năng lượng của quốc gia Đông Nam Á này đã xuất hiện kể từ khi hai nước lập liên doanh vào năm 2009 và hiện Tập đoàn điện lưới quốc gia Trung Quốc nắm giữ 40% cổ phần Tập đoàn điện lưới quốc gia Philippines (NGCP).

Philippines lo lắng, kêu gọi điều tra khẩn

Hồi cuối tháng 11 năm ngoái, các nghị sĩ Philippines đã kêu gọi Chính phủ điều tra về những nguy cơ an ninh có thể xảy đến sau khi báo cáo nói rằng chỉ các kỹ sư Trung Quốc mới có quyền tiếp cận các bộ phận quan trọng thuộc hệ thống năng lượng của Philippines và về lý thuyết, nguồn điện có thể bị vô hiệu hóa từ xa theo lệnh của Trung Quốc.

Các nhà lập pháp Phillipines đang kêu gọi xem xét khẩn cấp về điều khoản ngay sau khi có báo cáo chỉ ra rằng chỉ các kỹ sư Trung Quốc mới có quyền truy cập vào phần chủ chốt của hệ thống. Chính vì vậy, rất có thể có thể bị vô hiệu hóa từ xa theo lệnh của Bắc Kinh.

Trong lịch sử, chưa có một cuộc tấn công nào tương tự như vậy cũng như không có bằng chứng nào được đưa ra cho thấy “viễn cảnh” đó, nhưng về mặt lý thuyết, nó có thể xảy ra trong tương lai.

Báo cáo do một cơ quan Chính phủ Philippines soạn thảo và được một nguồn tin riêng cung cấp cho CNN, cảnh báo rằng hệ thống điện lưới Philippines hiện “thuộc quyền kiểm soát hoàn toàn” của Chính phủ Trung Quốc và phía Trung Quốc hoàn toàn có thể làm gián đoạn hệ thống lưới điện quốc gia của Philippines.

“Hệ thống an ninh quốc gia của chúng ta hoàn toàn có nguy cơ bị tổn hại do sự kiểm soát và quyền truy cập độc quyền do một đối tác liên doanh địa phương trao cho Chính phủ Trung Quốc” , trích dẫn báo cáo.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết: “Tập đoàn điện lực nhà nước Trung Quốc chỉ tham gia vào các dự án do Tập đoàn điện lưới quốc gia Phillipines điều hành với tư cách là đối tác.

Philippines là người hàng xóm thân thuộc và là một đối tác quan trọng của Trung Quốc. Chúng tôi ủng hộ các công ty Trung Quốc hợp tác làm ăn với bên Philipines miễn sao họ tuân thủ luật pháp và các quy định để cả hai nước cùng đạt được các lợi ích chung và hợp tác vui vẻ.

Chúng tôi hy vọng một số cá nhân thuộc chính phủ Philippines nhìn nhận sự hợp tác song phương như vậy với một tinh thần cởi mở cũng như thái độ khách quan và công bằng. Họ không nên quá lo lắng hoặc thậm chí bịa đặt mọi thứ ra như vậy.”

 “Chỉ với một cú sập cầu dao”

Các lo ngại về quản lý lưới điện đã được các nghị sĩ Philippines nêu ra trong một cuộc tranh luận về ngân sách năng lượng năm 2020 trong tháng 11 năm ngoái. Thượng nghị sĩ Sherwin Gatchalian, Chủ tịch Ủy ban Năng lượng của Thượng viện Philippines, nói rằng điện có khả năng bị nhân tố nước ngoài ngắt từ xa.

“Tôi được tham vấn bởi Chủ tịch của TransCo, cho biết họ đã nghiên cứu về khả năng này. Được biết các tuyến đường dây tải điện có thể vận hành bằng biện pháp thủ công. Việc chiếm quyền kiểm soát có thể xảy ra nhưng TransCo, với năng lực kỹ thuật của họ, có thể giành lại quyền kiểm soát” - ông Gatchalian nói ngày 25-11.

Máy biến thế điện tại một nhà máy điện ở thành phố Cebu, miền Trung Philippines 01/03/2010. Ảnh: CNN

Theo Thượng nghị sỹ Sherwin Gatchalian, “với một cú ngắt mạch, điện sẽ không được truyền tải tới bất kỳ ngôi nhà nào, doanh nghiệp nào hay bất cứ cơ sở quân sự nào của Philippines”. Trong trường hợp như vậy, sẽ mất khoảng 24-48 giờ để lưới điện hoạt động trở lại.

Trong khi đó, Thượng nghị sĩ phe đối lập Philippines Risa Hontiveros nói, việc Trung Quốc đồng sở hữu NGCP tạo ra “những lo ngại sâu sắc về an ninh quốc gia, nhất là với tham vọng và lối hành xử gần đây của Trung Quốc”.

“Chừng nào các kỹ sư Trung Quốc còn kiểm soát và quản lý hoạt động của hệ thống lưới điện, họ còn có quyền lực lớn đối với nguồn cung cấp năng lượng của Philippines. Nếu có ai đó ở Bắc Kinh ngắt mạch điện thì sao?” - bà Risa Hontiveros nêu ra rủi ro lớn đối với cơ sở hạ tầng công cộng và an ninh quốc gia.

Ông Gatchalian đồng chia sẻ sự lo lắng của bà Hontiveros. “Lưới điện có lẽ là một trong những cơ sở hạ tầng sống còn nhất ở đất nước chúng ta”, Thượng nghị sĩ Gatchalian nói và đồng thời hứa rằng Chính phủ sẽ cải thiện việc giám sát và quản lý lưới điện để đảm bảo sự kiểm soát “nằm trong tay người Philippines”.

 “Chúng tôi sẽ mời các chuyên gia an ninh quốc gia và Hội đồng An ninh Quốc gia để đảm bảo họ có kế hoạch dự phòng” - ông Gatchalian nói thêm.

Quyền kiểm soát của Trung Quốc

Tập đoàn điện lưới quốc gia Philippines đảm nhiệm việc phân phối điện, kết nối các nhà máy điện và người tiêu dùng khắp đất nước.

Số liệu thống kê cho thấy NGCP cung cấp điện cho gần 78% số hộ gia đình tại đất nước có hơn 105 triệu dân.

NGCP được cổ phần hóa năm 2009, trong đó Tập đoàn Lưới điện nhà nước của Trung Quốc chiếm cổ phần lớn, đồng thời đưa kỹ sư người Hoa vào giúp vận hành các hệ thống điện ở Philippines.

Theo bản báo cáo nội bộ mà CNN được cung cấp, lưới điện Philippines sử dụng ngày càng nhiều công nghệ, sản phẩm của tập đoàn công nghệ Trung Quốc Huawei. Theo lẽ đó, công nghệ, sản phẩm của Huawei “hoàn toàn độc quyền” và chỉ có kỹ sư Trung Quốc mới vận hành được.

Trong cuộc tranh luận tại Thượng viện, ông Gatchalian thừa nhận rằng, các kỹ sư Trung Quốc nắm quyền điều khiển một số hệ thống và một số cẩm nang hướng dẫn sử dụng chỉ được viết bằng tiếng Trung Quốc và điều này trái quy định của Philippines.

Đặc biệt, báo cáo cảnh báo hệ thống Kiểm soát giám sát và thu thập dữ liệu (SCADA) được sử dụng để giám sát các trạm biến áp, máy biến áp và các tài sản điện khác hoàn toàn phụ thuộc vào công nghệ của Huawei. “Không một kỹ sư Philippines bản địa nào được đào tạo cũng như không được chứng nhận để vận hành hệ thống", báo cáo cho biết.

Trước vấn đề được CNN nêu ra, tập đoàn Huawei cho biết, các tuyên bố trong báo cáo “không phản ánh đúng sự thật”.

“Huawei chưa bao giờ cung cấp bất kỳ thiết bị nào cho các hệ thống điều khiển của NGCP”, một phát ngôn viên của tập đoàn cho biết. “Là nhà cung cấp giải pháp công nghệ thông tin toàn cầu hàng đầu, Huawei luôn tuân thủ nghiêm ngặt mọi luật pháp và quy định hiện hành của các quốc gia sở tại. Huawei cam kết cung cấp các sản phẩm và dịch vụ an toàn và đáng tin cậy cho mỗi khách hàng của mình”.

Gần đây, do lo ngại ảnh hưởng đến an ninh mạng quốc gia, Mỹ đã ngăn chặn việc Huawei mở rộng các dịch vụ 5G tại Mỹ và thúc đẩy các đồng minh làm điều tương tự. Huawei liên tục nói rằng họ là một công ty tư nhân và không cung cấp cho Chính phủ Trung Quốc bất kỳ quyền truy cập hoặc quyền kiểm soát công nghệ nào.

Báo cáo nội bộ cung cấp cho các nghị sỹ Philippines còn cho biết, một số hệ thống khác trong lưới điện quốc gia Philippines cũng được các công ty Trung Quốc cung cấp và vận hành như cáp ngầm dưới biển nối các nhà máy điện trên đảo. Mô tả “các hoạt động của hệ thống quan trọng đều nằm dưới sự kiểm soát của các công dân nước ngoài - trong nước và ngoài khơi”, báo cáo kêu gọi các nhà lập pháp trả lại quyền kiểm soát và giám sát các hệ thống điện quan trọng cho Chính phủ Philippines.

Tranh chấp lãnh thổ

Một số thượng nghị sĩ hạ thấp mối đe dọa nói trên, như ông Juan Miguel Zubiri nói rằng “miễn là chúng ta không bị xâm lược” thì việc Trung Quốc kiểm soát mạng lưới điện vẫn chưa phải là vấn đề.

Tuy nhiên, những người khác vẫn lo ngại và thúc giục Chính phủ hành động. “Rõ ràng có một mối lo ngại về an ninh quốc gia ở đây, khi chúng ta đã trao (một phần) quyền kiểm soát lưới điện cho một tập đoàn nước ngoài có va chạm lợi ích với đất nước ở Biển Tây Philippines”, Thượng nghị sĩ Richard Gordon nói.

Chủ quyền lãnh thổ ở Biển Tây Philippines (Biển Đông) là chủ đề gây căng thẳng kéo dài giữa Philippines và Trung Quốc. Bắc Kinh tuyên bố, gần như toàn bộ Biển Đông là lãnh thổ thuộc chủ quyền của họ và gần đây đã ráo riết cải tạo, quân sự hóa nhiều đảo nhỏ và thực thể trên khắp khu vực.

Năm 2016, Tòa Trọng tài thường trực ở The Hague ra phán quyết ủng hộ Philippines, kết luận Trung Quốc không có cơ sở pháp lý để đòi chủ quyền lịch sử đối với phần lớn Biển Đông. Tuy nhiên, Trung Quốc đã bác bỏ và phớt lờ phán quyết này.

“Trung Quốc sẽ không bao giờ chấp nhận bất kỳ yêu cầu hoặc hành động nào dựa trên những phán quyết đó.”, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố.

Tuy nhiên, dưới thời Tổng thống Rodrigo Duterte, Manila đã rút lại vấn đề và tìm cách củng cố mối quan hệ gần gũi hơn với Bắc Kinh. Năm 2018, hai nước đã sơ bộ đồng ý hợp tác khai thác dầu khí trong khu vực.

Sau chuyến thăm của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tới Bắc Kinh vào tháng  9-2019, truyền thông Nhà nước Trung Quốc dẫn lời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết hai nước có thể có một “bước tiến lớn hơn” trong hoạt động khai thác chung dầu khí ngoài khơi.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết hai nước có thể có một “bước tiến lớn hơn” trong hoạt động khai thác chung dầu khí ngoài khơi. Ảnh: Getty

Ông Duterte còn cho biết, Chủ tịch Tập Cận Bình ngỏ ý rằng Philippines sẽ giữ phần lớn cổ phần trong liên doanh nếu Manila đồng ý bỏ qua phán quyết năm 2016.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hua Chunying không bình luận trực tiếp về lời đề nghị được báo cáo, nhưng nói rằng Philippines “sẵn sàng đẩy nhanh hợp tác với Trung Quốc trong việc khai thác dầu khí chung”.

Tuy nhiên, căng thẳng vẫn còn, và một số người ở Philippines đã thất vọng vì sự sẵn sàng rõ ràng của Duterte để làm ấm lòng Bắc Kinh với cái giá của các yêu sách lãnh thổ lịch sử.

Tuy nhiên, căng thẳng ở Biển Đông vẫn là bài toán nan giải giữa hai nước. Hồi tháng 4 năm nay, Manila đã gửi công hàm phản đối về sự hiện diện của hàng trăm tàu Trung Quốc gần một hòn đảo do Philippines quản lý ở Biển Đông. Tổng thống Duterte sau đó dọa sẽ điều quân đến “liều một phen” nếu Bắc Kinh không “nhả” hòn đảo.

                                                                                                                      Hương Vũ

                                                                                                                      Theo CNN