Ngày 5/11, tại TPHCM, TS Trần Hồng Quang, Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), thường trực tổ biên tập của Tiểu ban Kinh tế - xã hội chuẩn bị cho Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 13 đã chủ trì hội thảo góp ý hoàn thiện dự thảo chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm, 2021-2030.

Cần giảm sự phụ thuộc vào doanh nghiệp FDI

Phát biểu tại đây, TS Vũ Thành Tự Anh đến từ Đại học Fulbright Việt Nam cho rằng, Việt Nam quyết định đi theo kinh tế thị trường nhưng chưa bao giờ đi hết con đường này một cách chân thành và trọn vẹn, dẫn đến tăng trưởng chưa đạt mục tiêu đề ra và ngày càng thấp. 

TS Vũ Thành Tự Anh cho rằng nền kinh tế phụ thuộc ngày càng nhiều vào FDI là điều rất khó chấp nhận

Ông dẫn chứng, đỉnh tăng trưởng giảm dần trong 2 thập niên vừa qua, thập niên 2011-2020 còn 7,1% nên mục tiêu tăng trưởng 7% thập niên tới sẽ khó khăn nếu không có bứt phá.

TS Tự Anh cũng nhìn nhận: sự tăng trưởng dài hạn của quốc gia phụ thuộc vào năng suất và khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra năng suất nhưng Việt Nam đang đối mặt với hàng loạt thách thức. 

Trong đó, lực lượng lao động đang giảm dần, Việt Nam đã vượt qua đỉnh dân số vàng (2012-2014). Giai đoạn tới dân số già đi khiến tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động giảm đi. Nếu năng suất lao động không tăng thêm để bù đắp vào thì khó đạt tăng trưởng kinh tế 7%.

Cũng theo Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh, khu vực tư nhân và nước ngoài ngày càng đóng vai trò trụ cột, hiện đang chiếm 90% lực lượng lao động, 80% giá trị sản xuất công nghiệp, 70% GDP và khoảng 65% tổng đầu tư xã hội.

Tuy nhiên, khu vực kinh tế tư nhân nội địa (với khoảng 750.000 doanh nghiệp) lại "thấp ổn định" trong 20 năm qua ở mức 10% GDP, tỷ trọng chưa bằng 1/2 khu vực FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài, khoảng 20.000 doanh nghiệp) và chưa bằng 1/3 của khu vực cá thể. 

TS Tự Anh cho rằng, khu vực doanh nghiệp tư nhân rất nhiều về số lượng nhưng yếu về chất lượng. Nếu không cải thiện được vấn đề này thì triển vọng của kinh tế Việt Nam trong 10 năm tới sẽ không thể sáng sủa.

Theo đại diện đến từ Đại học Fulbright Việt Nam, có 4 rào cản dẫn đến bất cập trên, gồm: quyền sở hữu chưa được bảo vệ hữu hiệu, bất bình đẳng trong tiếp cận nguồn lực, sự nhũng nhiễu của bộ máy Nhà nước và cuối cùng là thiếu vắng các thể chế hỗ trợ thị trường có hiệu quả.

Bên cạnh đó, TS Tự Anh cũng cho rằng, nền kinh tế phụ thuộc ngày càng nhiều vào FDI là điều rất khó chấp nhận, và nếu muốn tạo ra nội lực thì không thể phụ thuộc vào FDI như hiện nay. 

Theo TS Tự Anh, lực lượng lao động tham gia công nghiệp chế tạo chế biến, gia công với giá trị thấp, kỹ năng thấp và rất khó để rút ra. Ngoài ra, tốc độ tăng năng suất lao động chỉ 2,2% nhưng tốc độ tăng lương tối thiểu tăng 10,2%. 

Theo ông, 10 năm nữa chi phí lao động ở Việt Nam sẽ giống như Trung Quốc hiện nay. Lúc đó, Việt Nam không còn lợi thế lao động nữa.

Kinh tế cũng đang phụ phụ thuộc vào FDI và được thể hiện qua các con số: 70% kim ngạch xuất khẩu, 50% giá trị sản xuất công nghiệp, 30% lao động... 

TS Tự Anh đánh giá: nghiêm trọng hơn, sự phụ thuộc này không phải ngắn hạn mà có tính cơ cấu, sẽ phụ thuộc trong trung hạn và dài hạn vì các doanh nghiệp Việt Nam không kết nối vào được chuỗi giá trị toàn cầu mà chỉ là nơi gia công.

Hiện nay, các mặt hàng xuất khẩu chính như điện thoại, linh kiện, điện tử, máy tính, giày da túi xách... nhưng nguyên liệu đầu vào lại phải nhập khẩu, như vậy doanh nghiệp Việt Nam được gì trong xuất khẩu?

Cần đào tạo nghề, bớt đào tạo văn bằng

Cũng lo ngại về lực lượng lao động, TS Trần Du Lịch cho rằng, 10 năm tới nếu Việt Nam không có một quyết tâm chính trị để huy động mọi nguồn lực nội lực và thời đại để phát triển thì chúng ta không còn cơ hội nữa. 

Chuyên gia kinh tế Trần Du Lịch cho rằng không có nước nào dân số già mà phát triển được. 

TS Trần Du Lịch cho rằng cần đào tạo nghề, bớt đào tạo văn bằng

"Tôi nói nôm na là hôm nay hoặc là không bao giờ. Từ quyết tâm chính trị đó chúng ta mới xử lý vấn đề tiếp theo, mới cân đối nguồn lực. Còn nếu chúng ta chỉ cân đối theo kiểu liệu cơm gắp mắm thì không bao giờ phát triển được", ông Lịch thẳng thắn. 

Về nguồn nhân lực, TS Trần Du Lịch cho rằng đất nước cần đào tạo nghề, bớt đào tạo văn bằng. 

"Một quan chức Nhà nước cần cái bằng tiến sĩ, thạc sĩ làm gì? Đâu phải làm việc nghiên cứu mà cần bằng này bằng nọ, chỉ cần biết điều hành công việc, mẫn cán công vụ...", ông Lịch nêu quan điểm. 

Trong khi đó, TS Nguyễn Bá Ân, chuyên gia cao cấp, thành viên thường trực Tổ biên tập của Tiểu ban kinh tế - xã hội cho rằng, phát triển nhanh và bền vững dựa chủ yếu vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. 

Đặc biệt, phải khơi dậy được khát vọng phát triển đất nước, ý chí tự cường và phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc để xây dựng, phát triển đất nước. 

"Phát huy tối đa yếu tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực chủ yếu và là mục tiêu của sự phát triển", ông Ân nói.

Theo TS Ân, chiến lược lần này đặt ra phải lấy cải cách để nâng cao chất lượng thể chế kinh tế thị trường theo định hướng XHCN - là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy phát triển đất nước. 

Quốc Anh