Ngày 4/7/2019, nhà đầu tư sẽ được đón nhận thêm một sản phẩm phái sinh mới là Hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ (HĐTL TPCP).

Việc ra mắt sản phẩm này là kết quả mà cơ quan quản lý thị trường đã thống nhất quyết định sau khi nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng về thị trường trái phiếu cơ sở kết hợp với kinh nghiệm quốc tế tại các TTCKPS phát triển trên thế giới.

Tìm hiểu về một số loại HĐTL TPCP trên thế giới:

Hợp đồng tương lai Trái phiếu chính phủ (HĐTL TPCP) hay một số nước gọi là sản phẩm HĐTL trên lãi suất là thỏa thuận mua hoặc bán tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ tại một mức giá xác định trước tại thời điểm cụ thể trong tương lai. Hai bên có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng đó tại thời điểm đáo hạn.

HĐTL TPCP đầu tiên trên thế giới ra mắt tại Mỹ vào ngày 29/10/1975. Kể từ thời điểm đó, HĐTL TPCP đã trở thành sản phẩm phòng ngừa rủi ro quan trọng trên thị trường tài chính trên toàn thế giới. Theo thống kê của Hiệp FIA (Futures Industries Association), trong vòng gần 10 năm trở lại đây từ năm 2009 đến 2018 số lượng HĐTL lãi suất được giao dịch khoảng trên 2,7 tỷ hợp đồng mỗi năm, năm 2018 số lượng HĐTL lãi suất được giao dịch là 3,6 tỷ hợp đồng, tăng 16% so với năm 2017.

Biểu đồ 1: Số lượng HĐTL TPCP được giao dịch giai đoạn 2009- 2018 (đơn vị: hợp đồng. Nguồn: FIA)

Theo thống kê của FIA, năm 2018 HĐTL trên lãi suất là HĐTL có khối lượng giao dịch lớn nhất trong các loại HĐTL với khối lượng giao dịch là 3,6 tỷ hợp đồng chiếm hơn 21% tổng KLGD của các sản phẩm HĐTL, đứng thứ hai là sản phẩm HĐTL trên chỉ số với 3,4 tỷ hợp đồng chiếm 19,8%.

Biểu đồ 2: Tỷ lệ % các loại sản phẩm HĐTL được giao dịch năm 2018 (đơn vị: phần trăm. Nguồn: FIA)

Sản phẩm HĐTL TPCP sẽ triển khai tại Việt Nam:

Tại Việt Nam, theo Nghị định 42/2015/NĐ-CP ngày 05/5/2015 về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh thì hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ (HĐTL TPCP) được định nghĩa là hợp đồng tương lại dựa trên tài sản cơ sở là trái phiếu Chính phủ hoặc trái phiếu giả định có một số đặc trưng cơ bản của Trái phiếu Chính phủ.

Một trong những cấu phần quan trọng nhất khi thiết kế HĐTL TPCP 5 năm là việc lựa chọn tài sản cơ sở để tạo ra sự kết nối giữa thị trường cơ sở và thị trường phái sinh, giúp nhà đầu tư định giá hợp đồng tương lai. Tài sản cơ sở đó có thể là một mã TPCP thực cụ thể đang lưu hành trên thị trường cơ sở hoặc cũng có thể là một TPCP giả định có đầy đủ các đặc điểm cơ bản (loại trái phiếu, lãi suất danh nghĩa, kỳ hạn,…).

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, tất cả các thị trường trên thế giới có giao dịch HĐTL TPCP (Mỹ, Nhật Bản, Malaysia, Đài Loan,…) đều sử dụng trái phiếu giả định là tài sản cơ sở (xem Bảng 1). Trái phiếu giả định này sẽ tương đối đại diện cho xu hướng thị trường tại thời điểm sản phẩm được đưa ra giao dịch. Việc thanh toán được thực hiện bằng cách chuyển đổi các trái phiếu giả định sang các trái phiếu thực thông qua hệ số chuyển đổi tính cho ngày thanh toán cuối cùng (đối với trường hợp thanh toán theo phương thức Chuyển giao vật chất) hoặc dựa trên giá bình quân của các trái phiếu trong rổ trái phiếu thanh toán (đối với trường hợp thanh toán theo phương thức thanh toán bằng tiền).

Việc lựa chọn sử dụng trái phiếu giả định là phù hợp vì (i) giao dịch HĐTL TPCP là hoạt động phòng ngừa rủi ro, trên thực tế rất khó để tìm được trái phiếu thực có thể phòng ngừa rủi ro chính xác cho từng giao dịch nên việc lựa chọn 01 trái phiếu đang lưu hành là không cần thiết; (ii) việc sử dụng trái phiếu giả định đi kèm với một rổ trái phiếu thanh toán là nhằm hạn chế khả năng xảy ra tình trạng short squeeze đối với 01 trái phiếu cụ thể.

Sau khi nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng về thị trường trái phiếu cơ sở kết hợp với kinh nghiệm quốc tế tại các thị trường chứng khoán phái sinh phát triển trên thế giới và dựa trên ý kiến tham vấn của các thành viên thị trường, cơ quan quản lý thị trường đã đi đến thống nhất quyết định xây dựng sản phẩm HĐTL TPCP 5 năm. Sản phẩm HĐTL TPCP 5 năm có tài sản cơ sở trái phiếu chính phủ có kỳ hạn 5 năm, mệnh giá 100.000 đồng, lãi suất danh nghĩa 5.0% năm, trả lãi định kỳ 12 tháng/1 lần, trả gốc một lần khi đáo hạn. Việc lựa chọn tài sản cơ sở cho HĐTL TPCP 5 năm là TP KBNN có kỳ hạn 5 năm do trái phiếu này có tỷ lệ trúng thầu cao nhất, tính thanh khoản cao hơn so với các loại trái phiếu khác và phù hợp định hướng của Nghị quyết số 78/2014/NQ-QH ngày 11/10/2014 về phát hành TPCP có kỳ hạn 05 năm trở lên kể từ năm 2015.

Trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, việc lựa chọn tài sản cơ sở cho HĐTL TPCP 5 năm là TP KBNN có kỳ hạn 5 năm phù hợp với nhu cầu và định hướng phát hành. Theo đó, trái phiếu KBNN có khối lượng niêm yết lớn, tính thanh khoản cao hơn so với các loại trái phiếu khác. Trái phiếu KBNN được sử dụng làm tài sản cơ sơ là trái phiếu giả định có kỳ hạn 5 năm. Trái phiếu giả định là trái phiếu không có thật tuy nhiên có những đặc điểm tương tự như trái phiếu thật về lãi suất danh nghĩa, kỳ hạn, mệnh giá, trả lãi định kỳ…

Theo hướng dẫn của Bộ Tài chính, trong thời gian đầu triển khai sản phẩm HĐTL TPCP, đối tượng tham gia giao dịch sản phẩm này chỉ giới hạn trong phạm vi các nhà đầu tư tổ chức.

Bảng 1. Một số điều khoản cơ bản trong mẫu HĐTL TPCP của một số nước

                                                 

	Mỹ	Nhật	Hàn Quốc	Malaysia	Thái Lan	Đài Loan
Nơi giao dịch	CME Group	OSE	KRX	BMD	TFEX	TAIFEX
Tên hợp đồng	10-year US Treasury Futures	10-year JGB Futures	3-year KTB Futures	5-year MGS Futures	5-year THB Futures	10-year Govt. Bond Futures
Tài sản cơ sở	Trái phiếu Kho bạc Mỹ giả định kỳ hạn 10 năm, LS coupon 4.15%/năm, trả lãi định kỳ 6 tháng/lần	TPCP Nhật giả định kỳ hạn 10 năm, LS coupon 6%/năm, trả lãi định kỳ 6 tháng/lần	Trái phiếu Kho bạc Hàn Quốc giả định kỳ hạn 3 năm, LS coupon 8%/năm, trả lãi định kỳ 6 tháng/lần	TPCP Malaysia giả định kỳ hạn 5 năm, LS coupon 6%/năm, trả lãi định kỳ 6 tháng/lần	TPCP Thái Lan giả định kỳ hạn 5 năm, LS coupon 5%/năm, trả lãi định kỳ 6 tháng/lần	TPCP Đài Loan giả định kỳ hạn 10 năm, LS coupon 5%/năm, trả lãi định kỳ 12 tháng/lần
Phương thức thanh toán	Chuyển giao vật chất	Chuyển giao vật chất	Thanh toán chênh lệch tiền	Thanh toán chênh lệch tiền	Thanh toán chênh lệch tiền	Chuyển giao vật chất
Đặc điểm trái phiếu trong rổ trái phiếu thanh toán	Trái phiếu Kho bạc Mỹ có kỳ hạn còn lại 6,5 – 11 năm	TPCP Nhật có kỳ hạn còn lại 7 – 11 năm tính tại thời điểm niêm yết hợp đồng		TPCP Malaysia benchmark có kỳ hạn còn lại 4-6 năm tính tại ngày đầu tiên của tháng đáo hạn của hợp đồng		Là TPCP Đài Loan có kỳ hạn còn lại trên 7 năm và dưới 11 năm tính tại ngày đáo hạn của hợp đồng, trả lãi định kỳ 12 tháng/lần và trả gốc 1 lần khi đáo hạn

(Nguồn: FIA)

Mai Chi