Dưới đây là 10 sự kiện, vấn đề nổi bật của TTCK Việt Nam trong năm 2013 được các chuyên gia chứng khoán lựa chọn dựa trên tiêu chí là những sự kiện, vấn đề thu hút sự quan tâm của giới truyền thông, có ý nghĩa đối với sự phát triển của Ngành chứng khoán trong dài hạn và những sự kiện có tác động lớn đến diễn biến thị trường cũng như tâm lý nhà đầu tư trong năm 2013.

1. TTCK Việt nam vào Top 10 TTCK có mức độ phục hồi mạnh phất trên thế giới

Cùng với sự khởi sắc của các TTCK chủ chốt trên thế giới, TTCK Việt Nam đã có sự phục hồi và tăng trưởng mạnh mẽ. Kết thúc năm 2013, chỉ số VN Index trên Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK) Tp. Hồ Chí Minh tăng 22% so với phiên giao dịch cuối cùng của năm 2012. Trong khi đó, chỉ số HNX Index trên SGDCK Hà Nội cũng tăng gần 19% so với phiên giao dịch cuối cùng của năm 2012. Kết quả trên đã đưa TTCK Việt Nam nằm trong Top 10 TTCK có mức tăng trưởng nhanh nhất thế giới trong năm 2013.

Không chỉ tăng về điểm số, thanh khoản và quy mô của TTCK Việt Nam cũng được cải thiện đáng kể với giá trị giao dịch (GTGD) bình quân mỗi phiên đạt 2.578 tỷ đồng/phiên, tăng 31% so với năm 2012; mức vốn hóa của TTCK Việt Nam tính đến cuối năm 2013 đạt vào khoảng 964.000 tỷ đồng, tăng 199.000 tỷ đồng so với cuối năm 2012 và tương đương 32% tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Ngoài ra, sự phục hồi của TTCK còn thể hiện khá rõ ở sự tăng lên của số lượng nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) được cấp mã số giao dịch. Tính đến giữa tháng 12/2013, số lượng nhà ĐTNN được cấp mã số giao dịch tăng trên 60% sau khi sụt giảm hơn 40% trong năm 2012.

2. Tái cấu trúc công ty chứng khoán đạt được những kết quả bước đầu quan trọng

2013 cũng là năm ghi nhận những sự kiện quan trọng trong quá trình triển khai tái cấu trúc TTCK, đặc biệt là tái cấu trúc các tổ chức kinh doanh chứng khoán.

Đặc biệt, trong năm qua, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã cấp phép thành lập công ty chứng khoán (CtyCK) 100% vốn nước ngoài đầu tiên; cấp phép thành lập CtyCK hợp nhất đầu tiên trên TTCK Việt Nam; cùng với đó là việc một số CtyCK, công ty quản lý quỹ (CtyQLQ) phải dừng hoạt động, rút giấy phép, đưa vào diện kiểm soát...

Số liệu thống kê cho thấy, trong năm 2013, có 13 CtyCK bị đặt vào diện kiểm soát đặc biệt, 6 CtyCK bị đặt vào diện kiểm soát; trong đó 3 CtyCK đã bị chấm dứt hoạt động được cấp phép để thực hiện thủ tục rút giấy phép thành lập và hoạt động, 2 công ty bị yêu cầu đình chỉ hoạt động, 15 CtyCK đã không còn hoạt động môi giới, 03 CtyCK hiện đang làm thủ tục giải thể... Điều này thể hiện quyết tâm của cơ quan quản lý trong việc quyết liệt triển khai tái cấu trúc CtyCK, hỗ trợ và tạo điều kiện cho các CtyCK thực hiện tái cấu trúc. Bên cạnh đó, quá trình tái cấu trúc TTCK trên cả 4 trụ cột (cơ sở hàng hóa, thị trường giao dịch, cơ sở nhà đầu tư, tổ chức kinh doanh chứng khoán) cũng liên tục được đẩy mạnh.

3. UBCKNN đề xuất triển khai nhiều giải pháp, chính sách hỗ trợ TTCK

Trước bối cảnh kinh tế khó khăn, UBCKNN đã đề xuất với Chính phủ, Bộ Tài chính nhiều giải pháp cấp bách nhằm hỗ trợ TTCK vượt qua khó khăn và tiếp tục phát triển: Xây dựng, trình Bộ Tài chính, trình Chính phủ kiến nghị nâng tỷ lệ sở hữu cho nhà ĐTNN; Kiến nghị Chính phủ trình Quốc hội xem xét tiếp tục kéo dài việc miễn, giảm thuế đối với lĩnh vực chứng khoán và TTCK trong năm 2013; ưu đãi thuế đối với các loại hình quỹ đầu tư mới.

Đồng thời, tăng thanh khoản thị trường bằng cách nới biên độ giao dịch trên cả hai sàn, trong điều kiện thị trường khó khăn có thể nới tỷ lệ cho vay ký quỹ (tỷ lệ margin) lên 50/50; Tiếp tục thúc đẩy cổ phần hóa (CPH), tạo điều kiện cho nhà đầu tư tổ chức có nhu cầu đầu tư lâu dài, đồng thời xây dựng cơ chế chào bán theo nhiều phương thức linh hoạt; Đẩy mạnh việc nghiên cứu, triển khai các sản phẩm mới cho thị trường; Tăng cường và nâng cao công tác kế toán, kiểm toán đối với quỹ đầu tư, CtyCK, doanh nghiệp niêm yết (DNNY); Nghiên cứu và hoàn thiện Đề án hợp nhất hai SGDCK.

Việc UBCKNN đề xuất những nhóm giải pháp trên thể hiện sự chủ động và quyết tâm của cơ quan quản lý trong việc hỗ trợ và thúc đẩy thị trường phát triển, đồng thời tạo niềm tin cho nhà đầu tư trong bối cảnh thị trường còn nhiều khó khăn.

4. Hoàn thiện chế tài xử lý hành chính và hình sự trên TTCK Việt Nam

Việc hoàn thiện chế tài xử lý hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK được thể hiện qua quy định tại Nghị định 108/2013/NĐ-CP (Nghị định 108/CP) ngày 23/9/2013 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK, thay thế cho Nghị định 85/2010/NĐ-CP.

Theo đó, mức xử phạt hành chính trong lĩnh vực chứng khoán được nâng lên tối đa 02 tỷ đồng đối với tổ chức và 01 tỷ đồng đối với cá nhân. Nghị định 108/CP cũng có chế tài đối với hành vi không đưa chứng khoán đã chào bán ra công chúng vào giao dịch trên thị trường có tổ chức trong thời hạn 01 năm kể từ ngày kết thúc đợt chào bán nhằm chấm dứt hiện tượng các doanh nghiệp CPH chậm trễ niêm yết cổ phiếu.

Nghị định 108/CP cũng quy định thẩm quyền xử phạt đến mức tối đa của Chủ tịch UBCKNN, nâng thẩm quyền xử phạt của Chánh Thanh tra UBCKNN và bổ sung thẩm quyền xử phạt của Trưởng đoàn thanh tra chuyên ngành của UBCKNN.

Nghị định 108/CP đáp ứng được yêu cầu nâng cao tính răn đe, phòng ngừa vi phạm trên thị trường, đảm bảo thống nhất với những nguyên tắc xử lý vi phạm hành chính tại Luật Xử lý vi phạm hành chính có hiệu lực từ ngày 01/7/2013, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, Nghị định số 58/2012/NĐ-CP, Nghị định số 90/2011/NĐ-CP. Đây được đánh giá là bước tiến quan trọng trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý về bảo đảm thực thi các quy định pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK, đồng thời có tác động quan trọng trong phát triển TTCK.

2013 cũng ghi nhận lần đầu tiên có hướng dẫn cụ thể về xử lý hình sự đối với 3 tội danh trong lĩnh vực chứng khoán được quy định tại các Điều 181a, 181b, 181c Bộ Luật hình sự, gồm: cố ý thông tin sai lệch hoặc che giấu sự thật trong hoạt động chứng khoán; sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán và thao túng giá chứng khoán.

5. Đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu cơ chế giao dịch và sản phẩm mới cho TTCK

Trong năm 2013, hoạt động nghiên cứu, xây dựng các cơ chế, nghiệp vụ hỗ trợ, giải pháp phát triển sản phẩm mới cho TTCK diễn ra khá sôi nổi, từ cơ quan quản lý, các SGDCK, TTLKCK đến các thành viên thị trường. Tại UBCKNN, Đề án xây dựng TTCK phái sinh và Dự thảo Nghị định của Chính phủ về chứng khoán phái sinh và TTCK phái sinh về cơ bản đã hoàn thành cùng 05 thông tư hướng dẫn đang được các đơn vị chức năng khẩn trương hoàn thiện.

Tại các SGDCK, cùng với việc phân ngành cổ phiếu, nhiều bộ chỉ số mới cùng các sản phẩm mới như chứng quyền, ETF, hợp đồng tương lai chỉ số, quyền chọn… cũng được các Sở chú trọng đẩy mạnh nghiên cứu và xây dựng để sớm triển khai. Tại TTLKCK, Trung tâm thanh toán bù trừ theo mô hình đối tác trung tâm, xây dựng phương án triển khai các quy trình phục vụ chức năng đại lý chuyển nhượng, các vấn đề về bù trừ, thanh toán cho các giao dịch xuyên biên giới và chứng chỉ lưu ký toàn cầu… cũng được Trung tâm đẩy mạnh nghiên cứu để triển khai.

Đối với các thành viên thị trường, việc nghiên cứu, giới thiệu ra thị trường các loại hình sản phẩm và cơ chế giao dịch mới như các quỹ mở, các lệnh giao dịch… cũng được nhiều công ty chú trọng đẩy mạnh. Những hoạt động này cho thấy nhu cầu lớn của thị trường về các loại hình công cụ đầu tư mới, sản phẩm mới nhằm đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của nhà đầu tư trong bối cảnh hàng hóa của TTCK chưa đa dạng cũng như để đón trước cơ hội khi TTCK phái sinh và các sản phẩm mới được chính thức triển khai, vận hành.

6. Ngành Quỹ Việt Nam ghi nhận bước chuyển mình quan trọng

Trong năm 2013, mảng sáng của ngành Quản lý Quỹ Việt Nam đến từ các Quỹ đầu tư chứng khoán khi các quỹ đóng và quỹ thành viên đang dần được thay thế bằng các Quỹ mở, điều này là một tín hiệu tích cực cho TTCK vì phù hợp với xu thế phát triển chung của quá trình hội nhập quốc tế, đồng thời cũng góp phần ổn định thị trường. Tính đến hết năm 2013, đã có 9 Quỹ mở được cấp giấy chứng nhận chào bán Quỹ mở.

Trong đó, 7/9 Quỹ đã được cấp giấy chứng nhận thành lập Quỹ mở. Dự kiến số lượng các Quỹ mở và các loại hình quỹ mới sẽ tiếp tục được tăng lên trong những năm tới, nguồn vốn huy động được của các quỹ sẽ là nguồn vốn ổn định cho TTCK.

Sau khi khung pháp lý cho loại hình quỹ ETF được thiết lập, UBCKNN đã thúc đẩy việc triển khai xây dựng hệ thống giao dịch cho các sản phẩm mới này để sớm đưa vào vận hành trong năm 2014. Ngoài ra, trong năm qua, Bộ Tài chính đã phối hợp với Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội trình Thủ tướng Chính phủ Đề án thực hiện thí điểm chính sách bảo hiểm hưu trí bổ sung tự nguyện và đang triển khai xây dựng Nghị định về loại hình quỹ này. Việc phát triển quỹ hưu trí sẽ tạo điều kiện bổ sung trụ đỡ cho hệ thống an sinh xã hội, đồng thời tạo ra cho nhà đầu tư tổ chức có thêm kênh đầu tư và tạo nguồn vốn ổn định cho TTCK.

7. Thị trường trái phiếu Việt Nam tăng trưởng cao nhất khu vực Châu Á

Thị trường trái phiếu chính phủ (TPCP) năm 2013 tiếp tục khẳng định là kênh huy động vốn chính và hiệu quả cho ngân sách nhà nước, góp phần bình ổn lãi suất và định hướng điều hành chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa của Chính phủ.

Tính đến ngày 31/12/2013, quy mô huy động qua TPCP đạt 194,8 nghìn tỷ đồng so với 156 nghìn tỷ đồng của năm 2012; tổng GTGD TPCP và tín phiếu đạt 417.106 tỷ đồng, GTGD bình quân đạt 1.668 tỷ đồng/ngày, tăng gấp 2 lần so với năm 2012. Những con số này đã góp phần đưa thị trường trái phiếu Việt Nam trở thành thị trường có mức tăng trưởng cao nhất khu vực châu Á.

Đặc biệt, điểm nhấn của thị trường trái phiếu Việt Nam trong năm qua là “Lộ trình phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam đến năm 2020” đã được phê duyệt tại Quyết định 261/QĐ-BTC ngày 1/2/2013 của Bộ trưởng Bộ Tài chính. Đây là động lực quan trọng đối với sự phát triển của thị trường trái phiếu Việt Nam đến năm 2020 với định hướng, mục tiêu và giải pháp cụ thể. Đáng chú ý là các giải pháp được đưa ra trong Lộ trình được đánh giá là tương đối toàn diện và đồng bộ.

Cũng trong năm 2013, Hệ thống giao dịch TPCP phiên bản 2 đã chính thức được đưa vào vận hành, có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động của thị trường trái phiếu khi góp phần đồng bộ hóa hệ thống giao dịch TPCP cũng như tăng cường sự kết nối chặt chẽ giữa thị trường sơ cấp và thứ cấp. Bên cạnh đó, việc vận hành Hệ thống đường cong lợi suất TPCP trên SGDCK Hà Nội cũng được đánh giá là một trong các chỉ báo thanh khoản quan trọng giúp cơ quan quản lý, tổ chức phát hành và nhà đầu tư có thể đưa ra nhận định xu thế của thị trường và định giá trái phiếu khi xem xét đầu tư vào Việt Nam.

8. Áp dụng công nghệ thông tin hiện đại trong quản lý và giám sát TTCK

Nhận thức được tầm quan trọng của việc áp dụng công nghệ thông tin (CNTT) hiện đại vào công tác quản lý, giám sát thị trường, nhằm giúp bảo vệ nhà đầu tư và duy trì một thị trường hoạt động công bằng, công khai và minh bạch, trong năm 2013, UBCKNN đã khai trương và bước đầu đưa vào vận hành Hệ thống Quản lý Giám sát TTCK tự động (Market Surveillance System - MSS) và Hệ thống Công bố thông tin chứng khoán (IDS). Với nhiều tiện ích, hai Hệ thống này hỗ trợ cho UBCKNN trong công tác quản lý, giám sát hoạt động giao dịch chứng khoán trên thị trường và tăng cường minh bạch nhằm đảm bảo thị trường phát triển lành mạnh và bảo vệ nhà đầu tư.

Hệ thống MSS giúp cơ quan quản lý tăng cường năng lực quản lý, giám sát thị trường thông qua hệ thống tiêu chí giám sát và tập trung cơ sở dữ liệu giao dịch chứng khoán trên SGDCK.

Hệ thống IDS giúp UBCKNN tăng cường khả năng quản lý, giám sát đối với các thông tin được công bố, tăng tốc độ xử lý thông tin, đồng thời hỗ trợ các công ty đại chúng thực hiện nghĩa vụ báo cáo và CBTT dễ dàng, nhanh chóng hơn, đồng thời tiết kiệm thời gian, chi phí. Ứng dụng CNTT hiện đại trong hoạt động quản lý, giám sát TTCK đã mang lại những hiệu quả thiết thực, phù hợp với yêu cầu hoạt động và thực tiễn phát triển TTCK Việt Nam, góp phần tạo dựng một TTCK Việt Nam công khai, minh bạch, đồng thời đáp ứng các thông lệ và chuẩn mực quốc tế.

9. Tái cấu trúc cơ sở hàng hóa đã đi vào thực tế

2013 cũng là năm tái cấu trúc mạnh mẽ về chứng khoán niêm yết trên cơ sở: nâng cao tiêu chuẩn niêm yết; triển khai phân loại, đánh giá các CtyNY dựa trên các tiêu chuẩn về quản trị công ty và các quy định về công bố thông tin; thực hiện hủy bỏ niêm yết đối với những công ty không duy trì được các tiêu chuẩn.

Số lượng doanh nghiệp hủy niêm yết trong năm 2013 đã tăng gần gấp đôi so với năm 2012 với gần 40 doanh nghiệp trong khi con số này của năm 2012 là 21 doanh nghiệp. Phần lớn các doanh nghiệp hủy niêm yết là do không đáp ứng được các tiêu chuẩn niêm yết. Ngoài ra, số lượng các doanh nghiệp hủy niêm yết tự nguyện để tái cấu trúc cũng gia tăng mạnh.

Trong bối cảnh khó khăn chung của nền kinh tế và sự khốc liệt của quá trình tái cấu trúc TTCK, đây là một cuộc thanh lọc và đào thải những doanh nghiệp yếu kém nhằm đảm bảo chất lượng cho cơ sở hàng hóa niêm yết và giao dịch trên TTCK Việt Nam. Đây cũng là một trong những chỉ báo quan trọng cho thấy hàng hóa niêm yết trên TTCK đang có sự phân hóa và từng bước được cải thiện theo hướng nâng cao tiêu chuẩn, chất lượng, nhằm đảm bảo tính công bằng cho thị trường và tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

10. UBCKNN trở thành thành viên ký kết đầy đủ Biên bản ghi nhớ đa phương (MMoU) của Tổ chức quốc tế các UBCK (IOSCO)

Sau những nỗ lực chuẩn bị rất công phu của Bộ Tài chính, UBCKNN trong suốt hai năm liên tục kể từ khi được chấp nhận tham gia vào Phụ lục B của MMOU, trên cơ sở hỗ trợ tích cực của Văn phòng Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, Bộ Kế hoạch và Đầu tư…, ngày 18/9/2013, UBCKNN đã chính thức được chấp thuận trở thành thành viên ký kết Phụ lục A, Biên bản ghi nhớ đa phương (MMOU) của IOSCO. Theo đó, TTCK Việt Nam được xếp vào danh sách một trong 80 TTCK minh bạch nhất toàn cầu.

Đây được coi là một bước tiến quan trọng, đánh dấu chặng đường mới, hội nhập sâu rộng với quốc tế của Ngành Chứng khoán Việt Nam trong tiến trình phát triển. Thành công này là một động lực quan trọng đối với UBCKNN trong việc quản lý, phát triển TTCK theo các thông lệ tốt nhất được quốc tế khuyến nghị áp dụng. Sự kiện này sẽ góp phần nâng cao vị thế, mức độ tín nhiệm của TTCK Việt Nam, góp phần tăng sức hấp dẫn đối với các nguồn vốn trong và ngoài nước đầu tư vào TTCK, qua đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Mai Chi