Đề cập tới những bất cập trong pháp luật về quản lý đất đai, ông Trần Ngọc Hùng - Chủ tịch Tổng Hội Xây dựng Việt Nam đã chỉ ra nhiều vấn đề trong việc thu hồi đất đai.

"Một số người giàu lên nhanh chóng"

Theo ông Hùng, trong Hiến pháp năm 2013 quy định “Nhà nước thu hồi đất do tổ chức cá nhân đang sử dụng trong trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng an ninh; phát triển kinh tế - xã hội, vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Tuy nhiên, khi cụ thể hóa điều này trong Luật Đất đai cụm từ và ý nghĩa của cụm từ “trong trường hợp thật cần thiết” và vì lợi ích quốc gia, công cộng đã không còn đảm bảo cả hình thức và nội dung, cụ thể tại Điều 62 Luật Đất đai 2013.

Ví dụ khoản C Điểm 3, Điều 62 quy định rất thoáng và rộng rãi khi đất thu hồi do HĐND tỉnh quyết định là “Dự án khu đô thị mới, khu dân cư nông thôn, chỉnh trang đô thị; cụm công nghiệp; khu sản xuất chế biến; nông sản; lâm sản; thủy sản; hải sản tập trung; dự án phát triển rừng phòng hộ, rừng đặc dụng”.

Đặc biệt đối tượng “chỉnh trang đô thị” có thể được hiểu là mọi dự án tại đô thị đều được thu hồi đất đã dẫn đến tình trạng chạy dự án vào các khu đất vàng, đất trống để được diện chỉnh trang đô thị được nằm trong diện thu hồi đất như: Đất công sở, nhà máy, kho tàng, bến bãi… khi phải di dời mà hàng loạt mảnh đất vàng đã được thu hồi giao cho chủ đầu tư làm nhà ở.

Ông Hùng cho rằng, các nhà đầu tư lao vào nhắm các khu đất vàng trong đô thị này để lập dự án đầu tư kinh doanh bất động sản sinh lời cực lớn do chênh lệch địa tô. Nhà nước đền bù thu hồi đất cũng như tiền sử dụng đất theo giá thành phố, tỉnh ban hành thấp hơn nhiều giá thị trường. Trong khi nhà đầu tư khi bán bất động sản đưa bán giá thị trường đem lại lợi nhuận rất lớn cho nhà đầu tư và người có thẩm quyền (thông qua suất ngoại giao và chi phí không chính thức).

“Chính điều này tạo cơ chế xin - cho, tham nhũng và đã gây nên sự bất bình khiếu kiện rất lớn trong thời gian qua, dân thì nghèo đi, một số người giàu lên cực kỳ nhanh chóng”, ông Hùng đánh giá.

Đặc biệt những đối tượng thu hồi đất này, theo ông Hùng, không phù hợp với điều “trong trường hợp thực sự cần thiết” như đối với công trình quốc phòng, an ninh cũng không hoàn toàn vì lợi ích quốc gia, công cộng, lợi ích chủ yếu là chủ đầu tư và người có thẩm quyền.

“Việc thu hồi đất có thể thay bằng hình khác như góp vốn, trưng mua thoả thuận, trao đổi, mua bán mà nhiều chủ đầu tư đã thực hiện trực tiếp với người dẫn đã khá phổ biến, nhất là ở phía Nam. Còn đối với đất công thì hiện tại chưa đấu giá chứ không thoả thuận cơ chế thu hồi, cấp đất dự án như hiện nay”, ông Hùng cho biết.

Điều đáng nói, theo ông Hùng, theo quy định của Luật, việc thu hồi đất thuộc thẩm quyền Hội đồng nhân dân cấp tỉnh. Tuy nhiên, trong thực tế với hàng ngàn, hàng vạn dự án khác nhau, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh không thể có điều kiện xem xét quyết định, nhất là các dự án trong diện chỉnh trang đô thị, khu dân cư nông thôn, dự án công ích.

“Trong thực tế quyền thu hồi đất này chỉ nằm ở một số đơn vị tham mưu và người có chức có quyền thiếu hẳn quy chế công khai minh bạch, dân chủ, giám sát của cộng đồng. Đa số trường hợp thực hiện theo cơ chế xin - cho không đấu thầu gây tổn thất rất lớn, tạo điều kiện cho tham ô, tham nhũng và lợi ích nhóm”, ông Hùng nhận định.

Giao quyền sở hữu đất cho cá nhân?

Cũng theo ông Trần Ngọc Hùng, điều 179 Luật Đất đai giao cho gia đình cá nhân đất tất cả các quyền của người sở hữu, đó là quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, thừa kế, tặng, cho, thế chấp, góp vốn. Như vậy, vị chuyên gia đặt câu hỏi về việc có nên chăng sửa đổi theo hướng giao quyền sở hữu đất cho gia đình, cá nhân quyền sở hữu đất đai gắn liền với nhà ở (chỉ là đất ở, không bao gồm đất giao để sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản…).

“Việc này sẽ tác động trực tiếp đến hàng chục triệu hộ gia đình và tuyệt đại đa số người dân được, “an cư lạc nghiệp”, có ý nghĩa chính trị xã hội rất lớn đồng thời cũng tránh được hiện tượng tùy tiện trong việc giải quyết tranh chấp - đền bù - giải phóng mặt bằng trên một mảnh đất có nhà ở có 2 chủ sở hữu. Điều này cần thiết phải sửa đổi Điều 53 của Hiến Pháp có thể thực hiện thông qua trưng cầu ý dân”, ông Tùng nói.

Bên cạnh đó, ông Hùng cho rằng trình tự thủ tục thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh phát triển kinh tế xã hội và việc cưỡng chế thực hiện đã gộp các loại hình vì mục đích quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế xã hội vào một phương thức là bất hợp lý.

"Nếu vì lợi ích quốc phòng, an ninh công cộng thì người dân ủng hộ và ít có phản ứng nhưng thu hồi sử dụng đất vì phát triển kinh tế xã hội trong đó có kinh tế, xã hội của cá nhân gia đình mà cũng bị gộp chung vào một điều là không phù hợp", ông Hùng đánh giá.

Theo đó, ông Hùng cho rằng, cần sửa đổi các điều của Luật Đất đai trên cơ sở cần có tiêu chí thế nào là thật sự cần thiết và vì lợi ích cộng đồng mới được đưa vào diện thu hồi đất để tránh tình trạng chiếm đoạt lợi ích của nhóm người hộ gia đình bị thu đất để giao cho chủ đầu tư khác chiếm dụng quyền sử dụng để kinh doanh kiếm lời.

Phương Dung