Trong năm 2013, Việt Nam đã xuất khẩu mặt hàng gạo sang 35 trên tổng số 55 nước châu Phi với tổng kim ngạch đạt 775 triệu USD, tăng 2% so với năm 2012.

 

Theo Tổ chức Nông lương Liên Hiệp quốc (FAO), mức tiêu thụ gạo của châu Phi vào khoảng từ 24 - 24,5 triệu tấn/năm giai đoạn 2011-2013 và mức tiêu thụ bình quân tính theo đầu người là 22,1 kg/năm.

Với số dân hơn 1 tỷ người, nhu cầu tiêu thụ gạo ở châu Phi ngày càng lớn bởi sự tiện dụng của việc chế biến gạo so với kê và những loại ngũ cốc truyền thống khác cũng như do tỷ lệ đô thị hóa ngày càng tăng tại các nước trong khu vực này.

Mặt khác, giá gạo không còn quá cao so với thu nhập của đại bộ phận người dân châu Phi, vì vậy gạo trở thành thức ăn phổ biến trong bữa ăn hàng ngày. Những nước có mức tiêu thụ gạo bình quân đầu người cao nhất trong khu vực là Guiné-Bissau (112kg/người/năm), Sierra Leone (88,6 kg/người/năm), Guinea (73 kg/người/năm) và Gabon (72 kg/người/năm).

Lúa chiếm 10% diện tích canh tác các loại ngũ cốc và đóng góp 15% sản lượng lương thực của châu Phi. Tuy nhiên, do sản xuất không đáp ứng được nhu cầu nên từ năm 2009 đến nay, châu Phi phải nhập khẩu từ 8 đến 10 triệu tấn gạo, trị giá từ 3,5 đến 5 tỷ USD trong đó chủ yếu là loại gạo 25% tấm. Đây là mặt hàng có giá trị thấp nên mặc dù lượng gạo nhập khẩu lớn nhưng chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn so với những loại hàng hóa có hàm lượng giá trị cao hơn như các sản phẩm tiêu dùng, máy móc thiết bị. Tốc độ tăng trưởng nhập khẩu gạo không cao, chỉ ở mức 2-3%/năm do phụ thuộc vào tình hình sản xuất lúa trong nước, đặc biệt là yếu tố thời tiết.

Các quốc gia nhập khẩu gạo lớn nhất châu Phi là Nigeria, Senegal, Bờ Biển Ngà, Nam Phi, Ghana, Tazania, Algeria, Cameroon, Guinea... Ngoại trừ hai nước nhập khẩu nhiều gạo đồ chất lượng cao là Nam Phi và Nigeria, các nước khác trong khu vực chủ yếu nhập khẩu loại gạo tấm có phẩm cấp và giá thành vừa phải. Riêng thị trường Nigeria đã chiếm 30% tổng lượng gạo nhập khẩu vào châu Phi, tiếp đến là Nam Phi (5%), Bờ Biển Ngà, Senegal (5%), Ghana (4%)...

Các nước cung cấp gạo chính cho khu vực này là Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan, Việt Nam và Mỹ, trong đó Thái Lan vẫn là nhà cung cấp gạo với khối lượng lớn nhất và chủng loại đa dạng.

Khó khăn nhất khâu thanh toán

Năm 2013, Việt Nam đã xuất khẩu mặt hàng gạo sang 33 trên tổng số 55 nước châu Phi (tăng 5 thị trường so với năm 2012) với kim ngạch đạt 775,02 triệu USD, tăng 2% so với năm 2012. Gạo tiếp tục là mặt hàng xuất khẩu số 1 của Việt Nam tại khu vực này, chiếm 27% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam sang châu Phi và chiếm 26% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam ra thế giới.

Những thị trường nhập khẩu gạo nhiều nhất của Việt Nam ở châu Phi gồm có Bờ Biển Ngà (228,45 triệu USD), Ghana (182,8 triệu USD), Cameroon (60,86 triệu USD), Angola (48,72 triệu USD), Algieria (39,93 triệu USD), Mozambique (29,78 triệu USD), Madagascar (27,18 triệu USD), Guinea (17,62 triệu USD), Senegal (17,43 triệu USD), Gabon (16,6 triệu USD), Tazania (16,10 triệu USD), Benin (15,61 triệu USD), Togo (15,40 triệu USD), Nam Phi (14,39 triệu USD), Kenya (12,97 triệu USD)...

Vụ Thị trường châu Phi, Tây Á, Nam Á cho biết, khó khăn lớn nhất trong hoạt động xuất khẩu sang thị trường châu Phi chính là khâu thanh toán. Do năng lực tài chính có hạn nên nhà nhập khẩu châu Phi thường đề nghị mua gạo trả chậm từ 30 đến 90 ngày, hình thức CIF (giao hàng tại cảng đến) và không mở L/C (do chi phí cao).

Một trở ngại nữa là doanh nghiệp hai bên thường thiếu thông tin về thị trường, đối tác của nhau. Vì vậy, để tránh rủi ro, các doanh nghiệp Việt Nam thường xuất khẩu qua các công ty trung gian quốc tế. Điều này làm cho giá gạo xuất khẩu Việt Nam đội lên, làm giảm tính cạnh tranh và đôi khi thương hiệu gạo Việt Nam không được người tiêu dùng địa phương biết đến.

Trong 3 tháng đầu năm 2014, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang châu Phi nói chung và sang Bờ Biển Ngà và Angola nói riêng gặp rất nhiều khó khăn so với cùng kỳ năm 2013 do sự cạnh tranh gay gắt của gạo giá rẻ của Thái Lan, Ấn Độ.

Quý I/2014, Thái Lan đã xuất khẩu sang châu Phi hơn 1 triệu tấn gạo với giá thấp hơn gạo Việt từ 5 đến 10 USD/tấn. Trong khi đó gạo của Ấn Độ và Pakistan tiếp tục có được những lợi thế về cước phí vận tải thấp hơn gạo Việt Nam nên giá rẻ hơn từ 30 đến 40 USD/tấn.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu gạo sang châu Phi đã giảm gần 63%, chỉ còn chiếm khoảng 7% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới.

Bích Diệp