Dành trọn tâm huyết cho sự nghiệp giáo dục nước nhà, nên nhiều năm nay GS Nguyễn Xuân Hãn luôn trăn trở: Đất nước còn nghèo, nhưng cả hệ thống giáo dục lại sa đà vào tăng số lượng tuyển sinh, không quản lý nghiêm minh dẫn đến quá dễ dãi với chất lượng đào tạo, nên hệ quả sinh viên ra trường không đáp ứng đòi hỏi của xã hội, vì vậy thất nghiệp, gây lãng phí và tạo ra bất ổn xã hội nghiêm trọng. Ông đã có cuộc trao đổi với LĐCT xung quanh vấn đề này.

Khi đại học là… học đại?

- Tôi thấy không có gì khó hiểu khi đây là hệ quả của việc ngành giáo dục quá tập trung về phát triển số lượng mà không chú trọng đến chất lượng đào tạo. Quy mô đào tạo và chất lượng nguồn nhân lực luôn trong trạng thái thách thức của ta từ nhiều năm trước, tuy nhiên, cách thức tổ chức đào tạo thì ngày càng đi ngược, không đáp ứng thách thức này. Điển hình mới nhất là việc Bộ GDĐT thay đổi cách tính điểm sàn bằng việc thay một mức điểm sàn bằng nhiều mức điểm khác nhau. Đây thực chất là hợp lý hóa việc hạ thấp tiêu chuẩn vào các trường ĐH, CĐ để tăng tuyển sinh. Vấn đề điểm sàn chỉ là một yếu tố rất nhỏ trong bài toán tổng thể của việc đào tạo nguồn nhân lực hiện nay, qua đó thấy rằng, muốn giảm lượng sinh viên thất nghiệp, thậm chí có thể đàng hoàng “xuất khẩu” lao động có trình độ ra nước ngoài thì phải chú trọng chất lượng và nhanh chóng chấm dứt phát triển tràn lan số lượng đầu vào hiện nay.

  

Theo GS, những nguyên nhân nào khiến tình trạng dư thừa nhân lực ngày càng nhiều?

- Đây là câu hỏi quá rộng, bao quát nhiều vấn đề. Dù làm cách nào, theo tôi cũng cần phải đặt vấn đề chất lượng theo chuẩn mực quốc tế làm đầu. Thứ hai, nhanh chóng ổn định chương trình GD ĐH, và sớm có đủ sách cho SV. Giải quyết việc này so với GD phổ thông đơn giản hơn nhiều, miễn là thay đổi con người và tổ chức. Thứ ba, phải xem xét kỹ cơ cấu nguồn nhân lực. 

Có một điều khá nguy hiểm là từ những năm 1990, Nhà nước đã xem nhẹ việc dạy nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân. Không như ở nhiều nước, học hết lớp 9 đã có 50 - 60% học sinh rẽ sang học nghề. VN lúc đó bỏ qua mốc này, hệ thống giáo dục quốc dân từ đó chỉ còn còn mô hình GD hình trụ, đầu vào lớp 1 và đầu ra ĐH. Thụy Sĩ có 80 trường ĐH thì có đến 2/3 là cao đẳng nghề, mặc dù đời sống cao, kinh tế rất phát triển. 

- Trước hết phải sửa hệ thống giáo dục quốc dân, trong đó nâng cao vị trí của giáo dục hướng nghiệp. Thứ hai, phải theo chủ trương đào tạo nhân lực phục vụ cho cả trong và ngoài nước. Thứ ba, cần xem xét đội ngũ giáo viên, sách vở, cơ sở vật chất. Hiện giảng viên thiếu từ 20.000 - 30.000 người so với chuẩn mực chung sinh viên/GV, đặc biệt là GV trình độ cao. 

Theo tôi, nên kêu gọi tất cả các thầy giáo có học hàm GS, PGS, TS đã về hưu quay lại dạy học, miễn là có năng lực, còn sức khỏe theo đúng truyền thống “thầy già con hát trẻ”. Ngành kinh tế trung bình mỗi giáo viên “gánh” 60 sinh viên thì lấy đâu ra chất lượng? Ngoài ra, muốn có chất lượng phải sớm có chương trình ĐH chuẩn của nước mình theo chuẩn quốc tế, tránh sao chép và nhập khẩu, chú trọng diện tích và cơ sở vật chất của các trường ĐH.