Dù đến 24/11 tới, Quốc hội mới “bấm nút” biểu quyết thông qua Bộ luật Dân sự (BLDS) sửa đổi nhưng cái tin “có thể áp trần lãi suất với các tổ chức tín dụng” đã khiến lãnh đạo các ngân hàng, công ty tài chính như ngồi trên đống lửa.

Thực hư chuyện này xuất phát từ việc, trong bản báo cáo giải trình, tiếp thu và chỉnh lý dự thảo BLDS sửa đổi, phần về vấn đề trần lãi suất cho vay trong quan hệ dân sự, Ủy ban TVQH đã viết:

“Do còn nhiều ý kiến khác nhau, Ủy ban thường vụ Quốc hội xin ý kiến các vị đại biểu Quốc hội về hai phương án tại Điều 467 mới như sau:

- Phương án 1: quy định mức lãi suất cố định ngay trong BLDS là tối đa 20%/năm của khoản tiền vay;

- Phương án 2: giữ như quy định của dự thảo trình Quốc hội, vẫn sử dụng lãi suất cơ bản làm lãi suất tham chiếu, đồng thời xác định quy định về trần lãi suất của BLDS sẽ không được áp dụng trong trường hợp luật khác có liên quan có quy định khác.”

Cách viết này dẫn đến hai cách hiểu: Cách hiểu thứ nhất, ở phương án 1, BLDS sẽ điều chỉnh tất cả các khoản vay mà không loại trừ trường hợp “luật khác có liên quan có quy định khác”. Có nghĩa là các TCTD cũng không được loại trừ. Song với một dấu “chấm phẩy” ở cuối ngắt đoạn và từ “đồng thời” ở giữa đoạn nói về “phương án hai”, người đọc cũng có thể hiểu là cả phương án 1 hay 2 thì đều sẽ “không được áp dụng trong trường hợp luật khác có liên quan có quy định khác”.

Nếu đúng là Ủy ban TVQH diễn giải theo cách hiểu thứ hai thì các ông chủ nhà băng đã có thể tạm “thở phào”. Bởi điều này đồng nghĩa nỗi “cơ cực” 10 năm qua về cái quy định chung chung “không được vượt quá 150% LSCB” đã được minh định lại. Vấn đề lãi suất của các TCTD sẽ được “trở về” áp dụng theo luật chuyên ngành (Luật các TCTD, Luật NHNN) mà cơ bản là sẽ được tự do hóa ngoại trừ các trường hợp đặc biệt.

Thế nhưng nếu như cách hiểu thứ nhất mới là “đúng ý” của nhà soạn thảo báo cáo giải trình thì các TCTD quả là sẽ “méo mặt” vì “phương án 1” chính là phương án đã cơ bản được các đại biểu tán đồng. Và nếu theo các hiểu này, “khi phương án 1” được chọn, các TCTD sẽ tiếp tục lâm vào tình trạng “tiến thoái lưỡng nan” vì luật “đá” luật.

Dường như cũng đang hiểu theo cách hiểu thứ nhất là quy định trần lãi suất sẽ được “áp” cả với các TCTD, nên ĐBQH Cao Sĩ Kiêm, Chủ tịch Hiệp hội DN Nhỏ và vừa, nguyên Thống đốc NHNN đã phải thốt lên “Áp trần lãi suất với ngân hàng là sai lầm lớn!”. Và ông khẳng định: “Tự do hóa lãi suất là rất đúng với quy luật cung cầu của thị trường, nó sẽ tạo ra sự cạnh tranh cao giữa các tổ chức tín dụng và chính sự cạnh tranh ấy sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn cho khách hàng… Tại sao lại cứ đặt ra một cái mốc để bắt cả hệ thống ngân hàng phải “chạy” theo, trong khi diễn biến thực tế thì biết rằng không thể như thế! Tư duy theo hướng này, vô hình chung chúng ta đang “đạp nhèo”, trộn lẫn lộn giữa quản lý các tổ chức tín dụng được pháp luật công nhận với tín dụng phi chính thức.”

Cũng tương tự như vậy, đại biểu Trần Du Lịch đề nghị “theo tôi, các điều khoản này không nên áp dụng với các TCTD, bởi nó điều chỉnh bằng Luật các TCTD và các công cụ của NHNN rồi, bây giờ làm luật dân sự lại chi phối sẽ rất dễ gây chồng chéo”.

Ông Lịch chỉ rõ, BLDS 2005 quy định, trần lãi suất không vượt quá 150% lãi suất cơ bản đã gây ra khó khăn cho hoạt động của các TCTD, nên ở Quốc hội nhiệm kỳ trước đã phải ra nghị quyết để “cởi trói”, tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện cho các TCTD hoạt động trong cơ chế thị trường. Và ông than: “Chúng ta đã cởi trói cho các ngân hàng, tại sao còn trói lại?!”

Về điều này, vị TGĐ Ngân hàng thương mại nói trên phân tích: Nếu thực sự BLDS áp trần lãi suất 20% với cả các TCTD thì đây là điều cực kỳ vô lý. Bởi lẽ, đặt giả sử lạm phát lên cao tới trần thì ngân hàng sẽ phải làm thế nào? Và chẳng cần nói xa xôi, nếu áp trần 20% với các TCTD thì ngay trong hoàn cảnh hiện nay, hàng loạt các hoạt động dịch vụ tín dụng đặc thù đang triển khai như cho vay tiêu dùng, tài chính vi mô… sẽ lập tức “phá sản”. Bởi lẽ tính tất cả các chi phí thì “đầu vào” của loại hình tín dụng này đã lên đến 20% thậm chí là hơn mà các TCTD thì không thể “cho vay lấy lỗ”.

Bày tỏ quan điểm của NHNN, Phó Thống đốc Nguyễn Đồng Tiến cho biết: Nếu theo dự thảo BLDS thì lãi suất này được quy định cho hợp đồng dân sự về cho vay tài sản, theo đó hướng đến việc vay mượn tài sản vật chất nhiều hơn là vay mượn tiền. Vì vậy, các mức lãi suất quy định ở đây là gắn với hợp đồng vay tài sản, không nên bao trùm cả hoạt động ngân hàng. Theo đó, lãnh đạo NHNN đề xuất nên điều chỉnh quy định theo hướng chỉ áp dụng mức trần lãi suất 20%/năm đối với các quan hệ dân sự ngoài ngân hàng, loại trừ áp dụng với các ngân hàng đã hoạt động theo Luật các Tổ chức tín dụng (TCTD). Còn nếu BLDS định “áp” cả với các TCTD thì là điều không thể được vì Luật TCTD đã quy định là ngân hàng được tự do thoả thuận lãi suất và điều này hoàn toàn đúng với xu thế thị trường.

Theo các chuyên gia, nếu Quốc hội thấy thực sự vẫn cần một “trần lãi suất” để điều chỉnh hoạt động cho vay dân sự ngoài ngân hàng thì vẫn có thể tính toán để tìm một quy định tối ưu. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là dù chọn phương án nào thì cũng vẫn phải có quy định rõ ràng để xác định các TCTD được hoạt động theo luật chuyên ngành, không thuộc phạm vi điều chỉnh của quy định trên. Bởi nếu quy định về trần lãi suất vay tại BLDS điều chỉnh đối với cả hoạt động của các TCTD thì điều này không chỉ “bức tử” Luật NHNN, Luật các TCTD mà còn đi ngược với chủ trương tự do hóa lãi suất của Đảng và Nhà nước ta.

Và trước mắt, thiết nghĩ, các nhà soạn thảo báo cáo, giải trình và xin ý kiến nêu trên cần có câu giải thích rõ ràng để thống nhất một cách hiểu về các phương án mà Ủy ban TVQH nêu ra để xin ý kiến, tránh tính trạng chính các Đại biểu cũng không biết phải hiểu thế nào cho đúng?!

Phạm Nguyễn