Thưa ông, sau gần 3 năm, Bộ Công Thương mới điều chỉnh giá điện tăng 6,08%, lên mức 1.720 đồng/kWh. Từ góc nhìn đa chiều, WB có đánh giá gì về quyết định này?

- Vấn đề chính mà EVN và ngành điện nói chung đang phải đối mặt hiện nay là không thể nâng giá điện tiêu dùng theo mức tăng chi phí. Hiện EVN đang hoạt động với chi phí cao nhưng giá bán điện thấp đã làm cho tình hình tài chính của doanh nghiệp không khả quan.

Giá điện đã bị đóng băng kể từ năm 2015 ở mức 0,076 USD/kwh, trong khi tổng giá thành là 0,113 USD/kwh năm 2017. Do vậy đợt tăng giá này sẽ giúp đưa giá điện về gần hơn với chi phí sản xuất mà mọi người sử dụng đều có thể chi trả được và đồng thời bảo vệ được người tiêu dùng thu nhập thấp thông qua mạng lưới an sinh sẵn có.

Xung quanh giá điện vừa tăng, có nhiều ý kiến trái chiều, trong đó có người cho rằng giá điện bán lẻ cao tuy nhiên nhiều người cho rằng chi phí phát điện của Việt Nam cao, nếu không tăng giá điện, khó thu hút được đầu tư mới vào ngành điện, nguy cơ thiếu điện là thường trực, ông có ý kiến gì về vấn đề này?

-Giá điện hiện nay thấp hơn mức giá mà EVN phải bỏ ra để mua điện từ các nguồn trong tương lai, kể cả năng lượng tái tạo và nhiệt điện. Nhu cầu đầu tư sản xuất điện tăng nhanh nhằm đáp ứng tốc độ tăng cầu về điện. Muốn thỏa mãn nhu cầu đó thì giá điện phải lên tới mức 0,143 USD/kwh vào năm 2021.

Mỗi nước đều có tiềm năng về năng lượng và giá thành sản xuất điện khác nhau. Trong trường hợp Việt Nam, lượng điện có thể sản xuất từ các nguồn rẻ tiền như thủy điện, than, khí đã bị khai thác tới hạn; tất cả sản lượng điện sản xuất mới từ than nhập khẩu và trữ lượng khí trong nước đều sẽ có giá thành cao hơn.

Tuy mức giá thành khác nhau như vậy nhưng giá điện sinh hoạt, giá điện kinh doanh và giá điện công nghiệp bán ra tại Việt Nam hiện nay tương đối thấp so với các nước có cùng trình độ phát triển (GDP/người) trong khu vực và trên thế giới. Ví dụ, giá điện tại Cam-pu-chia, Lào, Phi-lip-pin và In-đô-nê-xi-a lần lượt là 19 US cent/kwh, 9 US cent/kwh, 14,6 US cent/kwh, và 7,3 US cent/kwh.

Hiện, để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng cao, lượng điện tiêu thụ của Việt Nam phải tăng gấp đôi trong giai đoạn 2016 - 2020. Lượng điện cho phát triển đang đòi hỏi chúng ta phải đầu tư mới vào sản xuất điện, theo ông chúng ta nên có mức giá nào để hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài?

-Do kinh tế phát triển nhanh nên nhu cầu về điện tại Việt Nam tăng nhanh, khoảng 8%/năm từ nay cho tới năm 2020. Với tốc độ đó, tổng vốn đầu tư cần thiết sẽ vào khoảng 12,8 tỷ USD (11 tỷ USD đầu tư vào sản xuất điện và 1,8 tỷ USD đầu tư vào truyền tải và phân phối điện) trong khoảng thời gian 2016-2020.

Mô hình cấp vốn ngành điện trước đây của Việt Nam dựa chủ yếu vào đầu tư công nhưng hiện nay sẽ không khả thi nữa do chính phủ sẽ không tiếp tục bảo lãnh cho EVN đi vay vốn từ các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính quốc tế.

Việt Nam là một trong những nước tiêu thụ nhiều điện nhất khu vực Đông Á Thái Bình Dương; do vậy tăng cường tiết kiệm sử dụng điện là cách rẻ tiền nhất để tránh phải nâng cao công suất phát điện trong tình hình nhu cầu sử dụng điện tăng cao.

Đồng thời với việc tiết kiệm điện, muốn huy động các nguồn mới đầu tư vào hạ tầng điện lực thì cần áp dụng một số chính sách mới về phát triển các nhà máy phát điện độc lập theo hình thức PPP; chuẩn bị cho EVN và các công ty thành viên đạt tiêu chuẩn vay vốn doanh nghiệp và thực hiện một chương trình nâng cao khả năng cấp vốn bằng đồng nội tệ và tăng cường phát triển thị trường vốn trong nước.

Hiện giá một số vật tư đầu vào ngành điện vẫn không theo giá thị trường, chúng ta cần làm gì để đầu vào theo thị trường để đảm bảo ngành điện có lợi?

-Trước đây Việt Nam đã phát triển thành công các nguồn sản xuất điện bằng than, khí và thủy điện với giá thành thấp. Nhưng nay do cầu về điện tăng nên các nguồn trong nước không đủ đáp ứng nữa.

Hiện nay điện gió và điện mặt trời đang phát triển tại Việt Nam với giá thành ngày càng hạ. vì vậy các công nghệ này, cùng với chi phí tích điện ngày càng hạ, sẽ cạnh tranh được với các nguồn truyền thống như than và thuỷ điện và có thể cấp được công suất tải tối thiểu.

Tăng giá điện 6,08%, nhưng theo Bộ Công Thương cho biết trong giá điện vẫn chưa tính đến trên 8000 tỷ đồng lỗ do chênh lệch tỷ giá. Nếu tính đến khoản này thì giá điện sẽ còn cao hơn nữa. Ông có cho rằng tăng giá như vừa rồi có giúp EVN cải thiện tình hình tài chính không?

-Chiến lược chung về giá điện của Bộ Công Thương là nhằm đảm bảo cho EVN có đủ lãi để bù đắp đủ chi phí hoạt động và hoàn trả vốn vay. Do dựa chủ yếu vào thủy điện nên nếu năm nào có lượng mưa trung bình thì EVN cũng có lãi.

Nhưng vấn đề là nhu cầu vốn đầu tư của EVN và ngành điện rất lớn, vào khoảng 4-7 tỉ USD mỗi năm từ nay cho tới 2030. Con số đó hiện nay chưa thể hiện trong giá điện và cái khó của EVN và ngành điện là làm sao thu hút được vốn thương mại và sự tham gia của khu vực tư nhân vào đầu tư.

Trân trọng cảm ơn ông!

An Linh

(Ghi)