Nhiều chỉ trích gần đây liên quan liên quan đến sáng kiến đó là việc Trung Quốc sử dụng bẫy nợ - tài trợ cho các nước nghèo với khoản viện trợ khổng lồ, sau đó để trả nợ, các quốc gia buộc phải trao quyền kiểm soát các tài sản kinh tế và quân sự chiến lược, như cảng, đường sắt và nhà máy điện, cho Trung Quốc.

Một chỉ trích tiếp theo về sáng kiến ​​cần được quan tâm nhiều hơn về các hậu quả môi trường, đó là xuất phát từ ngành điện. Khi Bắc Kinh tiếp tục đóng cửa các nhà máy nhiệt điện và than trong nước và chuyển sang các nguồn năng lượng tái tạo sạch hơn, các công ty năng lượng của họ đang tìm kiếm lợi nhuận ở nước ngoài, mang lại lời hứa tài trợ đi cùng với Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường cho các nước kém phát triển hơn và giúp chính phủ các quốc gia này xây dựng các nhà máy nhiệt điện.

 

Nếu những lời hứa này được đáp ứng, những nước nghèo hơn có thể sẽ chiếm khoảng 50% lượng khí thải toàn cầu vào năm 2050, theo một báo cáo sắp tới của Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng nhận thức được về những lo ngại về môi trường xung quanh sáng kiến của ông và đã cố gắng xoa dịu những lo ngại đó tại một diễn đàn được tổ chức vào tháng 4, tuyên bố Vành đai và Con đường nhằm mục đích thúc đẩy phát triển xanh. Bất chấp những lời lẽ tốt đẹp đó, có vẻ như ông vẫn sẽ tiếp tục hỗ trợ phát triển cho nguồn điện “bẩn”.

Một báo cáo được phát hành vào tháng 1, bởi Viện phân tích tài chính và kinh tế năng lượng (IEEFA) có trụ sở tại Hoa Kỳ, cho thấy các tổ chức tài chính Trung Quốc đã cam kết cung cấp 36 tỷ đô la Mỹ tài trợ cho hơn một phần tư (102 gigawatts) trong tổng số 399 gigawatts công suất nhiệt điện hiện tại đang được phát triển bên ngoài Trung Quốc - tại thời điểm các tổ chức tài chính quốc tế lớn đang từ chối tài trợ cho nguồn điện từ than.

Tất nhiên, một số quốc gia phải đối mặt với rủi ro ô nhiễm cao hơn các quốc gia khác và Việt Nam có thể là quốc gia có nguy cơ cao nhất do số lượng lớn các nhà máy nhiệt điện than được tài trợ bởi Trung Quốc.

Khi đất nước chuyển sang nền kinh tế thị trường, nhu cầu điện được dự báo sẽ tăng 8% mỗi năm cho đến năm 2025. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng này, Việt Nam cần 96.500 megawatts điện vào năm 2025. Và cho đến nay, các ngân hàng Trung Quốc đã cung cấp 9,3 tỷ đô la Mỹ tài trợ cho 14 nhà máy nhiệt điện than từ năm 2000 đến 2018 tại Việt Nam

 

Một công nhân khai thác tại Uông Bí, Quảng Ninh

Mặc dù cảnh giác với người hàng xóm phía bắc, Việt Nam có vẻ như vẫn chấp nhận một khoản tiền đầu tư lớn từ Bắc Kinh để tăng công suất phát điện.

Trong khi Việt Nam rõ ràng cần điện, sự lựa chọn tiếp tục đầu tư vào nhà máy nhiệt điện đi ngược lại mọi nỗ lực của Chính phủ để làm sạch môi trường và chắc chắn đây không còn là lựa chọn rẻ nhất, theo IEEFA.

Viện nghiên cứu coi đầu tư tư nhân nhiều hơn vào các nguồn năng lượng tái tạo là một con đường thông minh hơn trong tương lai, thay vì mù quáng đồng ý đầu tư vào các nhà máy đốt than đắt tiền và lỗi thời được hỗ trợ bởi một chính phủ có ý định lấp đầy kho bạc của Việt Nam với “bẫy nợ”.

Khác với nhiều quốc gia khác , Việt Nam có tiềm năng lớn về sản xuất năng lượng gió và mặt trời, với khoảng 1.600 đến 2.700 giờ ánh sáng mặt trời mỗi năm và tốc độ gió trung bình 7-11 mét mỗi giây ở Quy Nhơn và Thành phố Hồ Chí Minh. Mặc dù có tiềm năng, năng lượng tái tạo hiện nay vẫn thực sự chưa được chú trọng ở Việt Nam. Tổng công suất điện gió được lắp đặt chỉ khoảng 190 megawatts  từ bốn nhà máy gió gần bờ.

Năng lượng mặt trời đang bị tụt hậu nghiêm trọng so với phần lớn khu vực, với công suất lắp đặt chỉ 8 megawatts, mặc dù sự quan tâm của các nhà phát triển đang tăng nhanh và các dự án điện mặt trời trên quy mô nhỏ đang được phát triển.

Việt Nam rõ ràng có một cơ hội lý tưởng để khai thác tiềm năng năng lượng mặt trời và gió dồi dào, nhưng mức đầu tư cho nguồn năng lượng xanh này đang bị hạn chế bởi các khoản thanh toán tương đối thấp của các hộ gia đình và các doanh nghiệp sản xuất sử dụng điện, đồng thời tất cả nguồn điện của cả nước đều được quản lý bởi EVN, đơn vị mua điện duy nhất và thiếu chuyên môn kỹ thuật chung giữa các nhà phát triển địa phương.

Trong những năm gần đây, đã có rất nhiều hỗ trợ quốc tế dành cho Hà Nội để giúp giải quyết những vấn đề khó khăn này, từ các thỏa thuận mua bán điện cho đến bảo lãnh một phần điện năng, nhưng các cơ quan quản lý của Việt Nam có thể khó cưỡng lại khoản tiền đề nghị đầu tư khổng lồ từ Bắc Kinh và các dự án năng lượng tái tạo có thể sẽ được thay thế bởi than bẩn.

Nếu không ngừng nhận tài trợ từ Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc cho nhiệt điện than hoặc Hà Nội thay đổi cách tiếp cận, Việt Nam sẽ vẫn chậm trễ trong việc phát triển nguồn năng lượng tái tạo trong khu vực và có thể tiếp tục gây hại cho môi trường và cả con người.

 

Vũ Huy Hoàng

Theo Scmp