Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế VCCI

Trong khoa học pháp lý, có khái niệm chủ thể. Hầu hết các nước trên thế giới chỉ xác định 2 loại chủ thể pháp luật là cá nhân và pháp nhân. Tại Việt Nam, trước 2015 có thêm chủ thể hộ gia đình. Bộ luật Dân sự 2015 đã theo chuẩn thế giới, bỏ tư cách chủ thể của hộ gia đình, mà coi hộ gia đình là tập hợp các chủ thể là cá nhân, không hình thành tư cách chủ thể mới.

Trên thế giới, nếu một pháp nhân kinh doanh thì người ta gọi là công ty. Nếu một cá nhân kinh doanh thì người ta gọi là cá nhân kinh doanh hoặc doanh nghiệp một chủ. (có một số ngoại lệ nhỏ, xin phép không đi sâu).

Ở Việt Nam, pháp nhân kinh doanh chúng ta cũng gọi là công ty. Hộ gia đình kinh doanh chúng ta gọi là “hộ kinh doanh”. Cá nhân kinh doanh chúng ta gọi là “hộ kinh doanh cá thể”.

Như vậy, chúng ta nhìn thấy ngay rằng pháp luật Việt Nam chẳng giống ai trên thế giới. Việc vẫn tồn tại khái niệm hộ kinh doanh cũng không phù hợp với Bộ luật Dân sự 2015.

Cả hai bên tranh luận đều nhìn ra điều này, và cả hai bên đều thống nhất phải gọi hộ kinh doanh với một cái tên khác. Phương án được nhiều người đồng tình nhất là coi các hộ kinh doanh trở thành cá nhân kinh doanh.

Thế nhưng, cá nhân hay hộ kinh doanh có nên đưa vào Luật doanh nghiệp hay không?

Như tôi đã nói trên, các chủ thể kinh doanh chỉ nên bao gồm pháp nhân kinh doanh (công ty) và cá nhân kinh doanh.

Pháp nhân kinh doanh chắc chắc là một phần nội dung của Luật Doanh nghiệp. Câu hỏi bây giờ chỉ còn là: Cá nhân kinh doanh có nên được đưa vào Luật Doanh nghiệp hay không?

Bên phản đối cho rằng, cá nhân/hộ kinh doanh không phải là doanh nghiệp, nên không cần thiết phải đưa vào Luật Doanh nghiệp.

Bên ủng hộ cho rằng, khái niệm doanh nghiệp bao gồm pháp nhân kinh doanh và cá nhân kinh doanh, nên nó phải nằm trong Luật Doanh nghiệp. Khi đó, Luật Doanh nghiệp sẽ có hai phần khác nhau, một phần quy định về pháp nhân kinh doanh, một phần quy định về cá nhân kinh doanh.

Ở đây đơn giản là chỉ khác nhau về nội hàm và ngoại diên khái niệm doanh nghiệp.

Tuy nhiên, đưa vào và đưa ra khác gì nhau cũng là điều nhiều người lo ngại. Bởi, đưa vào thì cá nhân/hộ kinh doanh sẽ bị quản lý như một công ty, đặc biệt là về vấn đề thuế, như phải có kế toán, sổ sách, phải đóng bảo hiểm, bị thanh tra, kiểm tra.

Nhưng khi hỏi ngành thuế thì họ trả lời như sau: Chế độ quản lý thuế nên phụ thuộc vào quy mô doanh thu, không phụ thuộc vào tư cách chủ thể. Nếu một cá nhân/hộ kinh doanh có doanh thu lớn, chắc chắc cá nhân/hộ đó phải đáp ứng chuẩn mực về quản lý thuế. Nếu một cá nhân/hộ có quy mô doanh thu nhỏ thì không phải đáp ứng. Đối với các công ty cũng áp dụng cơ chế tương tự.

Việc hiểu rằng, cá nhân/hộ kinh doanh được đóng thuế khoán còn doanh nghiệp phải có số sách kế toán là một hiểu nhầm. Đơn giản vì các cá nhân/hộ kinh doanh thường có quy mô nhỏ nên mới có hiểu nhầm như vậy.

Nếu chế độ quản lý thuế chỉ phụ thuộc vào quy mô doanh thu thì đưa vào hay đưa ra không khác gì nhau.

Đối với các vấn đề khác như bảo hiểm, thanh tra, kiểm tra thì đúng là hiện nay có sự khác biệt giữa cá nhân/hộ kinh doanh và công ty/doanh nghiệp. Tuy nhiên, đây là những quy định về bảo vệ quyền lợi người lao động, về bảo đảm an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường.

Một công ty/doanh nghiệp nuôi 200 con lợn bị thanh tra, kiểm tra về an toàn thực phẩm, chống sử dụng chất cấm trong chăn nuôi. Trong khi một cá nhân/hộ kinh doanh cũng nuôi 200 con lợn lại ít bị thanh tra, kiểm tra hơn, dễ dàng sử dụng chất cấm trong chăn nuôi hơn. Bạn nghĩ có nên tiếp tục duy trì cơ chế này?

Luật Doanh nghiệp quy định cái gì?

Chắc chắn, sửa gì thì sửa, hệ thống pháp luật chỉ nên tồn tại hai loại chủ thể (1) pháp nhân kinh doanh và (2) cá nhân kinh doanh.

Đối với pháp nhân kinh doanh/công ty, pháp luật cần quy định 2 nội dung (1) quản trị nội bộ công ty đó, và (2) quy chế tuân thủ pháp luật của công ty đó về đăng ký kinh doanh, về quản lý thuế và về các lĩnh vực pháp luật khác.

Đối với cá nhân kinh doanh, pháp luật không cần quy định về quản trị nội bộ, vì một cá nhân thì không cần quản trị nội bộ. Pháp luật chỉ cần quy định về quy chế tuân thủ mà thôi.

Luật Doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay xử lý 2 nội dung: (1) quản trị nội bộ công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh; và (2) việc đăng ký kinh doanh đối với công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân.

Như vậy, nếu đưa cá nhân/hộ kinh doanh vào Luật Doanh nghiệp thì luật này vẫn giữ nguyên cấu trúc 2 nội dung như trên. Nếu không đưa vào đây, thì có lẽ cần tách thành 2 đạo luật độc lập: Luật Công ty và Luật Cá nhân kinh doanh hoặc tách thành Luật Quản trị công ty và Luật Đăng ký kinh doanh.