Đỗ Hoà

Chuyên gia tư vấn chiến lược về hệ thống quản lý doanh nghiệp

Nói về lý do khiến khởi nghiệp thất bại cao, nhiều người thường đưa ra 2 lý do sau:

1. Ngành nghề, sản phẩm không phù hợp. Do đa số người khởi nghiệp kinh doanh vẫn còn tư tưởng "bán cái tôi có" chứ không thật sự "bán cái thị trường cần".

2. Kỹ năng kém. Đa số doanh nhân khởi nghiệp thiếu kiến thức và kỹ năng về kinh doanh và quản lý. Dẫn đến cách làm như trên (1), còn số khác thì do quản lý kém hiệu quả, chi phí cao, kém cạnh tranh, nên hoạt động doanh nghiệp bấp bênh, khó mà có thể phát triển một cách bền vững.

Đa số các chuyên gia phát biểu tập trung vào 2 nội dung yếu kém trên. Tuy nhiên, ít người dám chỉ ra nguyên nhân sâu xa, để qua đó có thể tìm ra giải pháp khả thi.

Tôi nghĩ có lẽ là không cần chuyên gia khuyên, các doanh nhân ai cũng biết là muốn thành công thì phải "bán cái thị trường cần" và phải biết quản lý doanh nghiệp mình. 

Nhưng vấn đề là HOW (như thế nào). Với sự hạn chế về nguồn lực của một doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, thì làm thế nào để họ có thể làm được những việc ấy.

Tôi xin chia sẻ quan điểm, góc nhìn của mình về vấn đề này như sau:

1. Để bán cái thị trường cần. 

Để có thể biết thị trường cần gì mà kinh doanh, thì người kinh doanh cần phải có thông tin thị trường. Trong đó, thông tin thống kê về diễn biến kinh tế, cung cầu thị trường, thông tin nhân khẩu học, thông tin pháp lý, pháp luật về kinh tế, chi tiêu ngân sách nhà nước, các thỏa thuận thương mại ... là những thông tin quan trọng.

Trong khi thực tế là ở nước mình, thông tin thống kê là có nhưng rất hạn chế, không đầy đủ. Đó là chưa kể thông tin đôi khi bị cho là đã có sự can thiệp sai lệch vì mục đích chính trị. 

Chẳng hạn các chỉ số về tăng trưởng kinh tế, lạm phát đôi khi được đưa ra là khá lạc quan, nhưng thực tế thì khá thì là hoàn toàn khác. Nếu kinh doanh mà hoạch định theo thông tin nhà nước thì quá rủi ro.

Còn các thông tin về thương mại quốc tế thì không hiểu vì lý do gì mà thường được Bộ CT giữ rất kín. Chỉ được công bố sau khi những người cần biết thì đã biết rồi. Nói chung là thường khá muộn so với quốc gia đối tác ký với mình. Như vậy chẳng còn cơ hội để doanh nghiệp trong nước nắm bắt cái thị trường cần này.

Thông tin về chi tiêu ngân sách nhà nước là một nguồn tin cực kỳ quan trọng để dự báo thị trường. Ở các nước, chính phủ phân bổ ngân sách cụ thể và công bố công khai việc chi tiêu ngân sách. Điều này giúp doanh nghiệp định hướng kinh doanh theo nguyên tắc "thả câu nơi có cá". Trong khi ở nước ta thì thông tin về ngân sách, phân bổ ngân sách, chi tiêu ngân sách hầu như là thông tin mật.

Riêng những thông tin về những thay đổi định hướng chính sách thì phải nói nước mình có công khai minh bạch. Ai cũng được biết nội dung các nghị quyết vì báo đài đăng tải rất nhiều các nghị quyết của đảng và nhà nước. Tuy nhiên, vấn đề là những nội dung ghi trong các nghị quyết so với thực tiễn đi vào cuộc sống là cả một khoảng cách khá xa. Điều này nhiều chuyên gia cũng đã chỉ ra.

Ngoài ra rất nhiều thông tin khác, rất cần cho việc hoạch định kinh doanh thì bị liệt vào loại bí mật. Chẳng hạn như về quan hệ ngoại giao, địa chính trị khu vực...

2. Nâng cao năng lực quản lý. 

Trước đây do nhà nước cử người nắm hết các tổ chức nghề nghiệp, xã hội, nên thay vì thúc đẩy liên kết làm ăn, hỗ trợ nâng cao năng lực cho doanh nghiệp, thì các tổ chức này chỉ tập trung vào mục tiêu tuyền truyền phổ biến chính sách và hoạt động từ thiện. Nay thì đã có sự cởi mở, nên nhiều tổ chức tự nguyện xã hội khác đã tham gia vào việc này. 

Tuy nhiên, do đi sau nên năng lực quản lý của doanh nghiệp trong nước so với khu vực và quốc tế thì vẫn còn một khoảng cách lớn.

Một phần vì môi trường trong nước chưa thật sự thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư phát triển năng lực quản lý theo các chuẩn mực của quốc tế. 

Sự thành công của nhiều doanh nghiệp vẫn phụ thuộc vào các quan hệ cá nhân, liên kết lợi ích nhóm, và khả năng lách luật, đối phó với luật, hơn là phát triển lành mạnh nhờ năng lực chuyên môn và sáng tạo cao, và hoạt động trong phạm vi luật pháp cho phép. 

Hệ quả là chúng ta có những doanh nghiệp làm ăn giỏi ở trong nước, nhưng không thể phát huy khi ra nước ngoài.

Vậy để cho các doanh nghiệp chịu đầu tư nâng cao năng lực quản lý, để họ có thể tạo dựng được những năng lực cạnh tranh mà có thể phát huy được bên ngoài lãnh thổ VN, thì nhà nước cần tạo một môi trường kinh doanh lành mạnh ở trong nước. 

Việc này cũng giống như trong lĩnh vực thể thao mà chúng ta đã chứng kiến. Nếu cứ để cho cầu thủ đá xấu, bán độ và mua chuộc trọng tài, thì chúng ta sẽ không bao giờ có những đội bóng có trình độ chuyên môn cao, có kỹ năng và tư duy chiến thuật ở đẳng cấp cao.

Nói tóm lại là để phát triển kinh tế tư nhân, để doanh nghiệp nhỏ có thể phát triển lớn mạnh, thì chính phủ cần phải thể hiện vai trò kiến tạo rõ nét hơn, cụ thể hơn nữa. Chính phủ phải kiến tạo theo hướng vừa hỗ trợ cần câu, giúp họ tìm kiếm, xác định cơ hội kinh doanh như tôi đã nói ở trên, lại vừa khuyến khích các doanh nghiệp lớn "chơi đẹp" trên sân nhà, để họ xây dựng năng lực cạnh tranh về mặt chuyên môn và sáng tạo, phù hợp với luật chơi của thị trường quốc tế. 

Qua đó cũng để các doanh nghiệp nhỏ, những doanh nghiệp có năng lực chuyên môn và năng lực sáng tạo cao, có cơ hội thâm nhập thị trường và phát triển. Không để xảy ra tình trạng một số doanh nghiệp "lấy thịt đè người", kinh doanh ngoài vòng pháp luật, cạnh tranh không lành mạnh, tình trạng liên kết để loại bỏ cạnh tranh và bảo vệ lợi ích nhóm ... như đã xảy ra trong thời gian qua.

Tôi nghĩ nếu chỉ bỏ ra một ít tiền để tổ chức một vài chương trình xúc tiến thương mại, hay tài trợ vốn cho một vài thương hiệu thì sẽ chẳng đi đến đâu cả.