Bà Phạm Chi Lan, Chuyên gia kinh tế

Xung quanh vụ việc Apple chọn bỏ Việt Nam và việc một tập đoàn công nghệ đánh tiếng chọn Ấn Độ thay vì Việt Nam sau khi rút chân khỏi Trung Quốc đã gây xôn xao dư luận thời gian qua.

Điều đó cho thấy, vai trò của Samsung ở Việt Nam rất lớn, trong nhiều năm đầu tư và mở rộng vị thế hàng "Made in Vietnam" về điện thoại đang lớn dần.

Đây cũng là nguyên do khiến các nước khác, đặc biệt là Ấn Độ có ý định lôi kéo Samsung. Chính Thủ tướng nước này nhiều lần chào mời Tập đoàn Samsung. Khi Chủ tịch Samsung sang Ấn Độ đã có cuộc gặp với lãnh đạo cấp cao nước này và nhận được lời chào mời rất hấp dẫn. Việc này xảy ra khoảng 1 năm trước, trước khi đại dịch covid-19 xảy ra.

Trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, tôi thấy như vậy đã rất giật mình. Họ chuẩn bị từ trước khi dịch covid-19 xảy ra, ngay từ khi chiến tranh thương mại Mỹ và Trung Quốc bùng nổ mạnh mẽ. 

Ở Việt Nam, chuyện giải phóng mặt bằng khó giải quyết nhưng ở Indonesia họ chuẩn bị cả 1.000 ha để xây dựng cơ sở công nghiệp cần thiết. Ở Ấn Độ, họ chuẩn bị cả thành phố đế đón doanh nghiệp vào.

Việc các tập đoàn lớn nhắm đến Ấn Độ, nơi có công nghệ tốt, tiếng Anh tốt, cơ sở vật chất tốt và Chính phủ đưa ra chủ trương "Make in India" do đích thân Thủ tướng Ấn Độ Modi đưa ra từ rất nhiều năm trước, là điều dễ hiểu.

Việc lỡ cơ hội từ Apple là rất đáng tiếc nhưng nó giúp cho Việt Nam nhìn ra mình đang ở đâu và cần chuẩn bị những gì, làm những gì để thu hút tốt các doanh nghiệp lớn.

Apple định vào Việt Nam, họ đã khảo sát những khả năng đáp ứng của Việt Nam là khá hạn chế, eo hẹp. Nền giáo dục của chúng ta nhiều năm qua rất chậm cải cách, nặng về lý thuyết và thiếu thực tiễn, chưa theo kịp với yêu cầu nhân lực và trình độ phát triển.

Có một thực tế là, cuộc đi săn các "đại bàng" FDI khó khăn, khốc liệt như chọn bước vào một cuộc chiến, nơi đó sự cạnh tranh đến từ chính sách vĩ mô cho đến hành động vi mô.

Song, cũng ất mừng Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 50/NQ-TƯ về thu hút đầu tư nước ngoài, trong đó đã đưa ra những đường hướng cơ bản đúng đắn trong thu hút đầu tư nước ngoài.

Ở Việt Nam hiện có 4 tầng chính sách, có lẽ thượng tầng có chính sách tốt hơn, nhưng từ phía Bộ trở xuống, đến địa phương đã bị méo mó, rơi rớt đi rồi, cấp xã thì yếu kém hơn nữa.

Trong Báo cáo 2035 do Ngân hàng Thế giới phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư đưa ra, họ đề cập đến tình trạng "phân mảnh" và "thương mại hóa" các dịch vụ công.

"Phân tán" quyền lực quá lớn giữa các nơi, phân tán ngang - dọc, bộ máy lớn và ai cũng có quyền lực. "Thương mại hóa" ở chỗ có nhiều dịch vụ đáng lẽ là dịch vụ công nhưng trở thành dịch vụ có tính chất thương mại, thu tiền về cho cơ quan Nhà nước.

Từ "Đổi mới" đến nay là 1/4 thế kỷ nhưng đến nay chúng ta mới chỉ làm và mải miết làm gia công, thậm chí hài lòng với gia công, với ưu thế lao động giá rẻ.

Nếu không chịu vươn lên làm các ngành có giá trị gia tăng cao hơn, chúng ta sẽ luôn đi sau thời cuộc, chứ không nói đến cạnh tranh sòng phẳng với họ được.

Không chỉ nói đến niềm tự hào xuất khẩu điện thoại của Việt Nam đang có giá trị kim ngạch xuất khẩu cao, chúng ta đang chỉ gia công, giá trị gia tăng thấp mà ngay cả các ngành như dệt may, da giày phát triển nhiều năm, chúng ta vẫn làm gia công.

Dứt khoát Việt Nam phải thay đổi, chúng ta nói đến tái cơ cấu, đổi mới mô hình tăng trưởng có đến cả chục năm nay, nhưng đến nay chưa làm được bao nhiêu cả.