Lý do của sự im lặng này - vốn vấp phải những chỉ trích ở trong nước - đã được giải tỏa khi Thủ tướng Malaysia Najib Razak ngày 22/7 thông báo rằng chính phủ của ông đã đàm phán để phe ly khai trả thi thể các nạn nhân MH17.

Chính ông Najij đã hợp tác với các bên trung gian để đạt được thỏa thuận với lãnh đạo phe ly khai Alexander Borodai, theo 2 nguồn tin tại Malaysia biết trực tiếp về các cuộc đàm phán.

Các cuộc đàm phán đã được giữ bí mật, khi Thủ tướng Najib chỉ mời rất ít cố vấn thân cận thất tham gia cuộc thảo luận. “Cuộc thảo luận không phải do Malaysia khởi xướng nhưng đó chính là kế hoạch của Thủ tướng Najib”, một nguồn tin cho biết.

“Ông ấy là nhân vật chủ chốt và ông ấy cho cho một số rất ít cố vấn thân cận biết. Thậm chí một số trợ lý thân thiết cũng không nằm trong nhóm thảo luận và rất bất ngờ về thỏa thuận với phe ly khai”, nguồn tin nói thêm.

Các bên trung gian, mà các nguồn tin Malaysia từ chối tiết lộ, đã dàn xếp ít nhất một cuộc thảo luận qua điện thoại giữa Thủ tướng Najib và lãnh đạo phe ly khai Borodai thông qua một phiên dịch viên.

Malaysia muốn 3 điều từ phe ly khai; trả lại các thi thể, bàn giao hộp đen và đảm bảo cho các nhân viên điều tra tiếp cận an toàn hiện trường vụ tai nạn.

Một nguồn tin thứ 2 của Malaysia cho biết, lực lượng của ông Borodai muốn lý một thỏa thuận xác nhận rằng hộp đen không bị can thiệp.

Khi các cuộc đàm phán được xúc tiến, Bộ trưởng giao thông vận tải Malaysia Liow Tiong Lai, người mới được bổ nhiệm vài tuần trước, và các đại diện của hãng hàng không và chính phủ đã bay tới Kiev vào cuối tuần qua.

Một thỏa thuận đã đạt được hôm 21/7, và Thủ tướng Najib khi đó mới lên tiếng tiết lộ với một nhóm nhỏ quan chức về thỏa thuận. Một cuộc họp báo mà ông Najib dự kiến tiến hành lúc 5h30 chiều ngày 21/7 đã đột ngột bị hủy bỏ. Vào 10 giờ tối cùng ngày, Thủ tướng đã triệu tập các cố vấn và giới chức báo chí tại nơi ở của ông để tham gia một cuộc họp.

Thông báo công khai về thỏa thuận giữa Malaysia và phe ly khai chỉ được công bố ngay sau lúc nửa đêm. Đến sáng này 22/7, các hộp đen đã nằm trong tay của giới chức Malaysia và một đoàn tàu chở các thi thể nạn nhân bắt đầu rời hiện trường.

43 người Malaysia, trong đó 15 thành viên phi hành đoàn, đã thiệt mạng trong vụ rơi MH17. Trước khi thỏa thuận được công bố, một số cố vấn của Thủ tướng Najib đã hối thúc ông đưa ra tuyên bố mạnh mẽ, sau khi các lãnh đạo Mỹ, Anh, Úc đều bày tỏ sự phẫn nộ.

Ở trong nước, sự tức giận cũng gia tăng về cách đối xử với các thi thể nạn nhân. Trong tín ngưỡng Hồi giáo, người chết cần được tổ chức lễ tang trong vòng 48 giờ. Thủ tướng Najib đã chịu sức ép lo lớn từ chính công chúng Malaysia.

Nhưng ông Najib đã chờ đợi. Giới chức Malaysia cho hay thái độ trung lập là chìa khóa để đi tới một thỏa mà không có sự can thiệp của các cường quốc phương Tây. 2 ngày sau vụ tai nạn, Bộ trưởng giao thông và vận thải Malaysia Liow Tiong Lai mới thừa nhận rằng chiếc Boeing 777 của Malaysia dường như đã bị trúng tên lửa ở đông Ukraine, nhưng không đổ lỗi cho bên nào. Cả ông Liow Tiong Lai và các quan chức khác của Malaysia đều không trực tiếp đổ lỗi cho Nga.

Trong khi Tổng thống Mỹ Barack Obama đổ lỗi cho Mátxcơva vì hỗ trợ và vũ trang cho lực lượng ly khai mà phương Tây cáo buộc là bắn tên lửa đất đối không để bắn rơi MH17, Malaysia đã để mở các kênh với cả Ukraine và Nga và cuối cùng là liên lạc trực tiếp với lãnh đạo ly khai Borodai.

Một nhà phân tích cho hay, nhờ đó mà khi đạt được một thỏa thuận, lực lượng ly khai và những người ủng hộ họ tại Mátxcơva không phải chịu sức ép của phương Tây.

“Điều đó khiến Malaysia được xem là một bên không liên quan trong cuộc xung đột rên mặt đất. Trong khi đó, NATO, Mỹ, Anh rõ ràng là đang thiên vị chính phủ Ukraine. Họ gặp khó khăn trong việc tiếp xúc với phe ly khai”, giáo sư Alan Chong, từ Trường nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam tại Singapore, nhận định.

An Bình