Khi Nhà nước “nhượng quyền thương mại”

Kinh doanh bằng nhượng quyền thương mại (Franchise) trên thế giới đã rất phổ biến khi khởi đầu tại Mỹ và lan rộng ra các nước phát triển lẫn đang phát triển ngày hôm nay. Mô hình này có thể nhìn thấy ngay ở Campuchia. Chính phủ nước này từ lâu đã giao cho một DN tư nhân khai thác cụm đền Angkor. Cty này trả cho nhà nước một "cục" tiền rồi sau đó thu tiền vé, và từ nhiều năm nay đã khai thác cụm đền Angkor rất hiệu quả. VN cũng đã quen với phương thức franchise ở các DN chủ yếu là bán lẻ, kể từ sau gia nhập WTO năm 2007. Tuy nhiên, gần như chưa có một thương vụ nhượng quyền thương mại nào diễn ra giữa Nhà nước và DN.

Xét về mặt lí thuyết thì Franchise lại là một trong những hình thức phổ biến nhất về hợp tác công tư khi Nhà nước xây dựng cơ sở hạ tầng, sở hữu nhưng giao (thường là thông qua đấu giá) cho tư nhân vận hành và khai thác, đã được phổ biến ở các quốc gia khác. Nay, nếu UBND tỉnh Quảng Ninh quyết nhượng quyền khai thác và quản lí dịch vụ du lịch Vịnh Hạ Long cho một DN nào đó thông qua đấu thầu, thì đây cũng sẽ là bước tiên phong cho xu hướng trở về mô hình PPP nguyên bản trong tương lai, và mở lối cho khu vực kinh tế tư nhân tham gia mạnh, sâu, đột phá hiệu quả hơn khi được quản lí/ khai thác những dự án thuộc các franchisor (bên bán) - là các nhà quản lí Nhà nước.

Nếu bước hợp tác tiên phong này thành công, thì những hạn chế khiến mô hình hợp tác PPP xưa nay tại VN theo đó cũng có khả năng được hóa giải, mở lối cho Nhà nước hợp thức tư nhân hóa với các dự án không thể cổ phần hóa, không thể buông bỏ bàn tay quản lí hữu hình...

Dù thế nào thì bất kì sự tiên phong mở lối nào cũng khó  tránh được yêu cầu thử nghiệm lẫn xác suất rủi ro. Trong trường hợp cụ thể Vịnh Hạ Long, đây không chỉ là một thương hiệu và càng không thể chọn chuyển giao cho các đối tác có nhu cầu “khởi nghiệp” như một hoạt động franchise DN đơn thuần. Các DN rõ ràng cũng tự lượng sức mình và họ cũng phải “thử nghiệm” với kinh doanh. Tuần Châu có kinh nghiệm khai thác đảo Tuần Châu thành công, Bitexco lại đang có kinh hợp hợp tác PPP rất cụ thể với dự án trọng điểm Cao tốc Dầu Giây – Phan Thiết quy mô lớn. Nhưng DN nào sẽ tạo đòn bẩy cho sự phát triển của Vịnh Hạ Long nói riêng và là tấm gương cho xu hướng PPP kiêm Nhượng quyền thương mại ở VN nói chung? Điều này đòi hỏi không chỉ lựa chọn chuẩn xác của bên chuyển quyền mà còn là cam kết và niềm tin giữa hai bên chuyển quyền lẫn nhận quyền, giữa Nhà nước và DN. 

Tầm nhìn xa của DN

Quảng Ninh đã có sự chuẩn bị khá dài hơi để tiến đến chủ trương mời gọi DN đầu tư, hợp tác khai thác, quản lí theo mô hình nhượng quyền thương mại có thu phí, ông Võ Văn Quang - chuyên gia thương hiệu cho biết.

Theo ông Quang, thực sự cách làm của lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh là vô cùng tích cực. Đó không chỉ nên là mô hình cho các chính quyền địa phương mà cần xem như một thí điểm để chúng ta xây dựng chiến lược chung cho phát triển công nghiệp du lịch, bắt nguồn từ chiến lược xây dựng thương hiệu quốc gia. VN chúng ta với 4.000 năm lịch sử đã và đang có hàng chục di sản văn hóa được Unesco công nhận, hàng trăm di sản văn hóa, di sản lịch sử cấp quốc gia. Đã từng có các chuyên gia ước tính giá trị dòng tiền từ các di sản như vậy tại VN, trị giá lên tới hàng tỷ USD. Cái khó của chúng ta là chưa biết khai thác, chưa chuyển giá được thành những giá trị kinh tế mang lại GPD thực sự. Vấn đề trước tiên nằm ở mặt bằng nhận thức, cả ở Nhà nước lẫn DN và người dân. Chúng ta chưa quan tâm cũng như chưa quyết tâm thực thi các chiến lược đẩy mạnh khai thác các giá trị thương hiệu di sản văn hóa và lịch sử. Hoặc nếu có đưa ra cũng “đụng” rất nhiều quan điểm phản đối trong khi ở các quốc gia khác, mô hình khai thác nhượng quyền thương hiệu từ các thương hiệu quốc gia đã rất phổ biến.

- Ông có thể ví dụ cụ thể từ những quốc gia khác, thưa ông?

Thụy Sĩ, Nhật Bản, New Zealand là những quốc gia đã làm rất tốt thương hiệu quốc gia, từ đó đẩy mạnh hợp tác công tư trên cơ sở nhượng quyền thương mại. Ví dụ ở New Zealand, quốc gia này có hẳn một Hội đồng thương hiệu quốc gia ngang Bộ, xây dựng thương hiệu quốc gia New  Zealand với slogan “100 Fure New Zealand ” – tức “100% Tinh khiết”. Mọi sản phẩm, dự án, giá trị của New Zealand đều bắt đầu và nhất quán với tinh thần thương hiệu quốc gia này. Nhờ đó họ mới thu hút đầu tư và phát triển được thực phẩm, dinh dưỡng, sức khỏe… Vinamilk cũng nhờ đó mới đầu tư vào công nghiệp sữa NewZealand và hiện nay thương hiệu sữa hai con bò của Vinamilk với “100 Fure” đã có thị phần ở VN. Chúng ta ngược lại, bên cạnh các di sản thiên nhiên, còn có di tích lịch sử, di sản văn hóa, nhưng lại chưa xây dựng được một tinh thần chung cho thương hiệu quốc gia. Nói đi cũng nói lại, có lẽ vì vậy mà một trong những phương án đề xuất kinh doanh đầu tiên của Bitexco, là mời chuyên gia kĩ thuật xây dựng hệ thống nhận diện thương hiệu cho Vịnh Hạ Long, trước khi tính đến quản lí và khai thác thương hiệu di sản. Đây là phương án thực sự chuyên nghiệp và bài bản.

- Vâng, dù thế nào Vịnh Hạ Long vẫn là một di sản văn hóa, cần được ứng xử khác biệt chứ không chỉ là một thương hiệu được nhượng quyền kinh doanh... ?

Ở góc độ hợp tác công tư, tôi cho rằng chúng ta không nên quá đặt nặng vấn đề. Dù hợp tác như thế nào thì Nhà nước vẫn nắm chủ quyền thương hiệu, DN có năng lực, với cơ chế kinh doanh sáng tạo của mình khi tham gia quản lí sẽ tạo nên động lực để kích thích thị trường và khai thác thương hiệu. Chúng ta mới bắt đầu triển khai bây giờ là một bước đi chậm. Bởi sự hợp tác này rất cần thiết để thúc đẩy ngành công nghiệp không khói, và sẽ là cửa ngõ thúc đẩy mọi hoạt động thương mại, đầu tư khác. Không chỉ có tỉnh Quảng Ninh mà ngay cả TP HCM cũng đã lên chiến lược cho kế hoạch này. Trong quá trình tư vấn chiến lược thương hiệu cho ngành Du lịch TP HCM với slogan “Sức sống TP HCM” (Vibrant Ho Chi Minh City), chúng tôi đã đề xuất cơ chế nhượng quyền thương mại và trước mắt, đã thí điểm cho các sản phẩm du lịch của TP. UBND TP HCM, Ban chỉ đạo Phát triển Du lịch TP HCM cũng đang kêu gọi thu hút đầu tư theo mô hình hợp tác công tư, nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực du lịch và chúng tôi hy vọng các nhà đầu tư lớn, các DN tập đoàn trong ngoài nước cũng sẽ như Bitexco, có tầm nhìn xa với một xu hướng kinh doanh, đầu tư mới ở thành phố đông dân nhất nước này!

- Xin cảm ơn ông!