Nhiều năm nghiên cứu về ngân sách nhà nước, chuyên gia kinh tế - TS Vũ Đình Ánh phân tích: Việt Nam 2 năm gần đây luôn để dự toán dầu quanh mức 100 USD/thùng và đều thành công nhưng diễn biến giá dầu thô hiện đã khác nhiều. Nửa đầu năm 2014, giá dầu Brent ở mức trên 100 USD/thùng nhưng đến ngày 2-11 chỉ còn chưa đến 70 USD/thùng.

Kịch bản xấu: Hụt thu trên 50.000 tỉ đồng

Giá xăng dầu giảm chỉ ảnh hưởng đến thu ngân sách, còn nhiều thành phần kinh tế khác đều có lợi

Biến động này sẽ tác động lớn đến thu ngân sách vì Việt Nam là quốc gia vừa xuất khẩu dầu thô vừa nhập khẩu xăng dầu để tiêu dùng trong nước. Vì thế, tác động sẽ ở cả 2 chiều là giảm giá xăng dầu và giảm thu từ thuế nhập khẩu mặt hàng này.

Ở góc độ xuất khẩu, nguồn thu từ dầu thô đến từ thuế tài nguyên, phân chia lợi nhuận theo hợp đồng hợp tác liên doanh của các công ty dầu khí và thuế thu nhập doanh nghiệp (DN). Bình quân mỗi năm, Việt Nam xuất khẩu hơn 14 triệu tấn dầu thô. Mỗi tấn tương đương 7 thùng, như vậy sản lượng xuất khẩu trung bình mỗi năm khoảng 100 triệu thùng.

Mới đây, Chính phủ đã công bố chỉ cần giá dầu giảm 1 USD, ngân sách sẽ hụt thu trên 1.000 tỉ đồng. TS Vũ Đình Ánh đưa ra các kịch bản: Với phương án giá dầu 60 USD/thùng thì ngân sách hụt thu 40.000 tỉ đồng so với dự toán, nếu xuống mức 40 USD/thùng thì ngân sách hụt thu khoảng 60.000 tỉ đồng.

Ở góc độ nhập khẩu, khoản thu ngân sách đến từ thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế GTGT hàng nhập khẩu và hàng loạt phí nằm trong mỗi lít xăng dầu. Khoản thu này đã được tính toán đạt khoảng 11.000-15.000 tỉ đồng/năm. Khi giá dầu giảm một nửa cũng đồng nghĩa với việc thu thuế chỉ còn một nửa giá trị. Tương ứng với 2 kịch bản nêu trên, dự kiến khoản này sẽ làm ngân sách giảm thêm 5.500-7.500 tỉ đồng nữa.

Như vậy, tính chung cả hụt thu về giá xuất khẩu và thuế nhập khẩu thì giảm thu ngân sách có thể lên đến mức 50.000 tỉ đồng, tính theo mức trung bình của cả 2 phương án giá dầu đã nêu.

Nguy cơ phải tăng vay nợ

PGS-TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng trong bối cảnh nguồn thu ngân sách đang rất yếu, nền kinh tế Việt Nam chưa phục hồi hoàn toàn, thêm cú tác động trực diện của giá dầu sẽ ảnh hưởng rất nặng đến nguồn thu.

“Việt Nam phụ thuộc vào giá dầu cũng lớn, trong điều kiện ngân sách yếu thì thất thu do giá dầu giảm là không nhỏ. Chính phủ phải có phương án tìm nguồn thu bổ sung và tính toán cân đối lại ngân sách. Thậm chí, nếu khó khăn thì phải tính đến khả năng vay mượn hoặc phát hành trái phiếu bù lại” - ông Thiên đề xuất.

Đến nay, thu ngân sách năm 2014 đã bằng dự toán. Riêng thu dầu thô đã vượt dự toán 10% cả về giá và sản lượng. Như vậy, diễn biến giá dầu thô không ảnh hưởng đến ngân sách năm 2014.

Theo công bố của Bộ Tài chính thì vượt thu ngân sách cả năm 2014 đạt khoảng 10%, tương đương 60.000 tỉ đồng. Thế nhưng, khi làm dự toán ngân sách cho năm 2015 trên cơ sở giá dầu thô 100 USD/thùng, Bộ Tài chính vẫn rất khó cân đối được nguồn tăng lương theo lộ trình, phải đề xuất hoãn song không được Quốc hội chấp thuận. Thực tế này cho thấy nhiệm vụ chi năm 2015 sẽ hết sức căng thẳng vì khả năng hụt thu là rất cao, trái ngược với việc tăng thu như năm 2014.

Theo TS Vũ Đình Ánh, Chính phủ cần có kịch bản ứng phó với giá dầu. Về nguyên tắc kinh doanh, có thể tăng sản lượng khai thác hoặc giảm sản lượng chờ giá nhưng khó tăng sản lượng khai thác vì các mỏ của Việt Nam đều đã khai thác đến công suất thiết kế. Còn giảm sản lượng đợi giá lên thì ngân sách vẫn có nguy cơ hụt thu vì sản lượng xuất khẩu dầu thô giảm. Khả thi hơn là phải tìm nguồn thu khác, cơ cấu lại chi để bảo đảm không tăng thâm hụt ngân sách.

“Khó nhất là thiết kế nguồn thu để đỡ hụt thu ngân sách. Khoản thu từ dầu thô và thu nội địa chiếm khoảng 25%-30%, thu từ dầu thô giảm thì trông vào thu xuất nhập khẩu, thu nội địa” - TS Ánh cho biết.

Giá dầu giảm, nhiều thị trường quốc tế có cơ hội tăng trưởng thì nhu cầu nhập khẩu hàng sẽ tăng lên - cơ hội cho Việt Nam tăng xuất khẩu hàng hóa. Để tăng xuất khẩu thì phải tăng nhập khẩu nhiên liệu, như vậy cũng làm tăng thuế xuất nhập khẩu cho ngân sách. Đây có thể coi là một nguồn bù cho hụt thu từ dầu thô.

Đối với thu nội địa (gồm thu từ thuế GTGT, thu nhập DN, thu nhập cá nhân), triển vọng giá dầu giảm thì kinh tế tốt lên, tác động làm tăng nguồn thu. Khoản thu khác là đất đai cũng có thể cải thiện do Quốc hội vừa thông qua Luật Nhà ở và Luật Kinh doanh bất động sản, cho phép người nước ngoài được mua nhà tại Việt Nam.