Theo đánh giá của CTCK Bảo Việt (BVSC), năm 2014 đánh dấu một giai đoạn biến động mạnh với khá nhiều thăng trầm của TTCK Việt Nam do chịu ảnh hưởng từ cả những yếu tố nội tại trong nước và các yếu tố khách quan trên thế giới.

Diễn biến tăng trưởng của thị trường cả về điểm số và thanh khoản được hỗ trợ bởi đà hồi phục và sự ổn định của nền kinh tế vĩ mô, đặc biệt là xu hướng giảm mạnh của mặt bằng lãi suất. Tuy nhiên thị trường cũng bộc lộ không ít hạn chế và dễ chịu tác động bởi các yếu tố có phần mang tính khách quan, điển hình là sự kiện Biển Đông và diễn biến lao dốc của giá dầu thế giới.

Tính cho cả năm 2014, TTCK Việt Nam đạt mức tăng trưởng khá cao về điểm số và tạo bước nhảy vượt bậc về thanh khoản. So với đóng cửa năm 2013, chỉ số VNINDEX tăng 8,1% về điểm số và 113% về giá trị giao dịch trong khi chỉ số HNXINDEX tăng 22,3% về điểm số và 164% về giá trị giao dịch.

Bước sang năm 2015, TTCK Việt Nam sẽ tiếp tục chịu ảnh hưởng tác động của một loạt các yếu tố:

1. Căng thẳng về mặt địa chính trị tiếp tục tiềm ẩn rủi ro đến TTCK Việt Nam

Đây là những rủi ro đối với TTCK khó dự đoán, khó lường nhất cả về mức độ tác động, tầm ảnh hưởng cũng như thời điểm diễn ra. Những căng thẳng trong khu vực Biển Đông hoàn toàn có thể tái diễn trong năm 2015, tuy nhiên BVSC kỳ vọng mức độ tác động (nếu có) sẽ không quá mạnh do nhà đầu tư đã có kinh nghiệm với tình huống tương tự.

Ngoài ra, rủi ro về căng thẳng chính trị toàn cầu cũng sẽ có ảnh hưởng ít nhiều đến TTCK Việt Nam. Trong đó căng thẳng ở Nga với các nước phương Tây về vấn đề Ukraina cùng với việc đồng ruble mất giá đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các ngành mà Việt Nam có quan hệ xuất nhập khẩu với Nga trong bối cảnh Việt Nam vừa hoàn tất ký kết hiệp định mậu dịch tự do với liên minh hải quan Nga, Belarus và Kazakhstan (các mặt hàng xuất khẩu sang Nga như nông thủy sản sẽ chịu áp lực giảm giá trong khi hàng nhập khẩu từ Nga như thép với giá rẻ sẽ tạo áp lực cạnh tranh với các doanh nghiệp trong nước).

Bên cạnh đó, rủi ro sụp đổ của nền kinh tế Nga (mặc dù ở mức thấp) sẽ có tác động tiêu cực đến nền kinh tế toàn cầu nói chung và nền kinh tế Việt Nam nói. Ngoài ra không thể không nhắc đến những rủi ro tiềm tàng như căng thẳng ở Triều Tiên, phong trào đòi quyền dân chủ ở Hồng Kông hay yêu cầu đòi tự trị ở Tây Tạng, Trung Quốc...

2. Tác động trái chiều từ diễn biến giảm của giá dầu thế giới.

Việc giá dầu thô giảm mạnh trong thời gian qua (giá dầu WTI từ mức 106 USD/bbl giai đoạn tháng 6 2014 xuống quanh 45 USD/bbl tính đến thời điểm hiện tại) ngoài nguyên nhân đến từ việc đồng USD tăng giá còn do nhu cầu năng lượng trên thế giới đang ở mức thấp trong khi nguồn cung dồi dào ở cả nhóm các nước OPEC và bên ngoài OPEC (đặc biệt là Mỹ với sản lượng khai thác tăng mạnh đến từ bước đột phá trong công nghệ khai thác dầu đá phiến).

Giá dầu thô xuống mức thấp kỷ lục đang ảnh hưởng mạnh đến kế hoạch mở rộng khai thác dầu đá phiến của các công ty khai thác dầu của Mỹ. Cụ thể, theo số liệu thống kê của công ty khai thác dầu Baker Hughes, số mỏ dầu đang hoạt động ở Mỹ có dấu hiệu suy giảm mạnh từ mức 1929 mỏ dầu giữa tháng 11/2014 xuống 1750 mỏ dầu vào đầu tháng 1/2015. Diễn biến này ngược lại sẽ tác động thu hẹp nguồn cung, sản lượng khai thác dầu của Mỹ.

Kết hợp với một số dự báo về nhu cầu năng lượng thế giới, sản lượng khai thác dầu của OPEC và diễn biến đồng USD, BVSC dự báo giá dầu sau khi tiếp tục giảm trong những tháng đầu năm 2015, có thể xuống dưới mức 40 USD/bbl, sẽ có nhịp phục hồi nhẹ trước khi ổn định mở mức thấp (dao động quanh mức 60 USD/bbl giai đoạn cuối 2015).

Việc giá dầu được duy trì ở mức thấp có tác động trái chiều đến kinh tế Việt Nam. Thu ngân sách được dự đoán sẽ giảm 1.000 tỷ đồng với mỗi 1 USD giá dầu thô giảm, điều này sẽ gây khó khăn trước mắt cho chi tiêu công trong bối cạnh nợ công của chính phủ đang ở mức cao.

Ở chiều ngược lại, giá dầu giảm kéo theo giá xăng cùng các thành phẩm liên quan giảm giúp phần đông các doanh nghiệp hưởng lợi từ việc giảm chi phí, điều này được ví như 1 gói hỗ trợ kích thích kinh tế mà các doanh nghiệp được hưởng lợi trực tiếp, đặc biệt đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực vận tải, săm lốp, nhựa, hóa chất, bao bì…

3. Tác động trái chiều của thông tư 36 khi được đưa vào áp dụng thực tế

BVSC cho rằng tác động trực tiếp đến dòng tiền khi thông tư 36 được áp dụng sẽ được phản ánh từng bước và không quá lớn đến diễn biến thị trường chung do các khoản vay cũ (trước tháng 02/2015) không bị hồi tố. Những tác động mang tính ngắn hạn sẽ tập trung ở 2 nhóm đối tượng bao gồm các ngân hàng thuộc nhóm trung bình nhỏ, đang là nhóm cho vay đầu tư chứng khoán nhiều nhất, và các CTCK vốn là công ty con, công ty liên kết hiện đang sử dụng vốn vay của ngân hàng mẹ, sẽ cần thêm thời gian đi “đường vòng” tìm kiếm các nguồn vốn thay thế.

Về dài hạn, tác động của thông tư 36 đến TTCK Việt Nam lại mang ý nghĩa tích cực. Dòng vốn từ các ngân hàng sẽ ưu tiên chảy vào các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh mang lại nhiều giá trị gia tăng hơn. Thanh khoản và sức khỏe hệ thống ngân hàng sẽ lành mạnh và ổn định hơn giúp lãi suất có điều kiện duy trì ở mức thấp, tiếp thêm sinh lực cho đà hồi phục của nền kinh tế từ đó tạo điểm tựa vững chắc cho sự phát triển của TTCK. Bên cạnh đó, dòng tiền tham gia vào TTCK sẽ bền vững và giảm đi tính đầu cơ, tránh được những rủi ro hệ thống.

4. Tác động đến từ các chính sách điều hành kinh tế vĩ mô của chính phủ.

Trong đó lĩnh vực bất động sản được chú trọng với thông tư 32 của NHNN về việc thúc đẩy giải ngân gói hỗ trợ trị giá 30.000 tỷ VNĐ cùng với Luật Nhà ở sửa đổi áp dụng vào 1/7/2015 với những điều khoản nới lỏng điều kiện mua nhà cho người nước ngoài.

BVSC kỳ vọng 2 chính sách trên sẽ giúp khơi thông dòng vốn chảy vào lĩnh vực bất động sản ở cả phân khúc cao cấp và bình dân trong năm 2015, qua đó giúp lĩnh vực bất động sản tiếp tục đà phục hồi về thanh khoản giao dịch.

Bên cạnh đó, luật Đầu tư công có hiệu lực thi hành vào 1/1/2015 được kỳ vọng sẽ góp phần lành mạnh hóa môi trường đầu tư, tạo cơ sở để thu hút đầu tư từ các nguồn vốn khác nhau, đặc biệt khuyến khích các nhà đầu tư bỏ vốn để nhận quyền kinh doanh, khai thác thu lợi các dự án đầu tư công khi có điều kiện. Đây có thể được xem là 1 yếu tố hỗ trợ cho các nhóm doanh nghiệp xây dựng cơ sở hạ tầng.

Xét về mặt bằng lãi suất, nhiều khả năng lãi suất huy động sẽ tiếp tục được duy trì ở mặt bằng thấp tương đối do phù hợp với yếu tố lạm phát kỳ vọng trong năm 2015.

Đối với lãi suất cho vay, với việc tiến trình xử lý nợ xấu đang được đẩy mạnh, tạo điều kiện kéo giảm NIM của hệ thống ngân hàng, và thông tư 36 cho phép các ngân hàng sử dụng 60% vốn vay ngắn hạn để cho vay dài hạn (giúp giảm chi phí cho các ngân hàng do lãi suất huy động kỳ hạn ngắn thấp hơn kỳ hạn dài), BVSC cho rằng lãi suất cho vay nhiều khả năng sẽ tiếp tục có xu hướng giảm trong năm 2015. Đây là yếu tố tạo điều kiện thuận lợi về chi phí vốn cho các doanh nghiệp, đặc biệt là những ngành có hệ số đòn bẩy cao như bất động sản, thép…

5. Diễn biến tỷ giá và lộ trình ký kết các hiệp định thương mại tự do sẽ tác động

trái chiều đến triển vọng lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu

Với việc sau khi chấm dứt gói QE3 vào tháng 11 2014, FED dự kiến sẽ tăng lãi suất trở lại, sớm nhất vào tháng 4 năm 2015, khiến đồng USD được kỳ vọng sẽ tăng giá đặc biệt trong bối cảnh NHTW Châu Âu và Nhật nhiều khả năng sẽ tiếp tục duy trì chính sách nới lỏng tiền tệ để kích thích kinh tế cùng với đó là đồng ruble Nga lao dốc mạnh từ cuối năm 2014.

Do tiền Đồng được “neo” theo USD nên khi USD tăng giá thì VND cũng sẽ tăng giá khá mạnh so với đồng Euro, Yên Nhật, ruble Nga và hầu hết các đồng tiền được áp dụng chính sách thả nổi khác. Điều này có thể tác động đến lợi nhuận các doanh nghiệp xuất khẩu, mức độ ảnh hưởng tùy vào tỷ trọng xuất khẩu sang các thị trường có đồng tiền bị mất giá, theo dự báo của BVSC có thể từ 5-7%.

Mặc dù vậy, các hiệp định FTA được ký kết và phát huy tác dụng, cùng với kỳ vọng về hiệp định thương mại tự do TPP được hoàn tất vào giữa năm 2015, những mặt thuận lợi về xu hướng chuyển dịch thị trường, thuế quan có thể bù lấp những ảnh hưởng của vấn đề tỷ giá.

Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp có tỷ trọng nhập khẩu hàng hóa, nguyên vật liệu cao từ các nước có đồng tiền mất giá hoặc các doanh nghiệp vay nợ bằng đồng tiền của các nước đó với giá trị lớn sẽ hưởng lợi từ diễn biến tỷ giá như HT1, BCC, PPC, HSG.

6. Kỳ vọng từ 4 sự kiện quan trọng là việc ra đời TTCK phái sinh, nới room cho NĐT nước ngoài, chuẩn bị nâng hạng TTCK Việt Nam từ “cận biên” lên “mới nổi” và đẩy mạnh tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt nam. Chứng khoán phái sinh ra đời được kỳ vọng sẽ là công cụ hiệu quả để nhà đầu tư quản trị rủi ro cũng như gia tăng thanh khoản giao dịch cho toàn thị trường.

Về vấn đề nới room sở hữu cho NĐT nước ngoài, theo thông báo mới nhất từ UBCKNN, kế hoạch nâng tỷ lệ sở hữu của NĐTNN ở 1 số ngành từ 49% lên 60% sẽ được trình lên Chính phủ vào tháng 10/2015. BVSC kỳ vọng nếu đề xuất này được thông qua sẽ gia tăng thu hút nguồn vốn FII, tạo điểm tựa để TTCK Việt Nam tăng trưởng.

Ngoài ra, UBCKNN cũng đang tích cực chuẩn bị và xúc tiến các hoạt động nhằm nâng hạng TTCK Việt Nam từ mức “cận biên” lên “mới nổi”. Mặc dù việc nâng hạng này khó có thể được hoàn tất trước năm 2016 nhưng có thể sẽ tạo yếu tố kỳ vọng giúp thị trường có chuyển biến tích cực trong năm 2015.

Sau cùng là định hướng của Chính phủ về việc thúc đẩy cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (Mobifone, Vinalines...), qua đó giúp nhà đầu tư có thêm lựa chọn và giúp thị trường bớt chịu ảnh hưởng của một vài mã vốn hóa lớn như hiện nay.

7. Rủi ro tăng cung do kế hoạch thoái vốn đầu tư ngoài ngành của PVN, giảm tỷ lệ sở hữu chéo ở ngân hàng theo thông tư 36 và kế hoạch tăng vốn khá dồn dập của các doanh nghiệp niêm yết.

Theo đề án tái cơ cấu ngành dầu khí Việt Nam, PVN sẽ tập trung vào các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh chính; các lĩnh vực khác sẽ được thoái vốn 1 phần hoặc toàn bộ trong năm 2015. Theo đó, PVN sẽ giảm tỷ lệ sở hữu ở 1 loạt các công ty con như PVT, PVX, PVI, DPM, PET.

Đối với lĩnh vực ngân hàng, thông tư 36 có quy định NHTM chỉ được mua, nắm giữ cổ phiếu tối đa không quá 2 TCTD (trừ trường hợp TCTD khác là công ty con của NHTM) và chỉ được nắm giữ dưới 5% vốn có quyền biểu quyết của tổ chức tín dụng đó.

Ngoài ra, cùng với kế hoạch tăng vốn khá dồn dập của hàng loạt các doanh nghiệp niêm yết trên sàn, đặc biệt là ở 2 lĩnh vực chứng khoán và bất động sản, nguồn cung cổ phiếu sẽ bị pha loãng và có thể tạo áp lực không nhỏ đến diễn biến giá.

Về triển vọng thị trường chứng khoán năm 2015, áp dụng phương pháp kinh tế lượng trong giai đoạn đầu năm 2006 đến cuối năm 2014, BVSC nhận thấy có mối liên hệ chặt chẽ giữa chỉ số E/P của VNINDEX với diễn biến lãi suất và tăng trưởng GDP.

Trong kịch bản trung bình, với giả định lãi suất được duy trì ở mức thấp trong năm 2015 cùng với tăng trưởng GDP đạt mục tiêu 6,2% như chính phủ đề ra và chỉ số VNINDEX không bị tác động mạnh bởi các yếu tố khách quan, mô hình cho ra kết quả VNINDEX đạt 665 điểm, tương đương P/E đạt 15,1, cũng là mức hợp lý nếu so sánh tương quan với các nước trong khu vực. Theo kết quả này, VNINDEX hiện đang bị định giá thấp so với triển vọng tăng trưởng kinh tế 2015, nguyên nhân do chỉ số này chịu tác động tiêu cực từ thông tư 36, diễn biến giảm của giá dầu và áp lực bán ròng của khối ngoại trong giai đoạn vừa qua.

Hai kịch bản khác cũng được BVSC tính toán dựa trên mô hình với biến động của dữ liệu đầu vào là mặt bằng lãi suất huy động và mức tăng trưởng GDP dự kiến như trong bảng dưới đây. Nếu kết hợp với việc đánh giá các khả năng xảy ra từng kịch bản và dựa trên phương pháp tính bình quân gia quyền, BVSC kỳ vọng VNINDEX sẽ đạt mức xấp xỉ 660 điểm vào thời điểm cuối năm 2015.

Mai Chi