Tại Hội thảo “Sửa đổi, bổ sung Luật Kế toán” do Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam phối hợp với Bộ Tài chính, Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh (ACCA) tổ chức tại Hà Nội mới đây, PGS.TS Đặng Thái Hùng, Vụ trưởng Vụ Chế độ kế toán và Kiểm toán, Bộ Tài chính đã cho biết, Luật Kế toán sửa đổi, bổ sung đang được Bộ Tài chính nghiên cứu soạn thảo sẽ được xây dựng theo hướng phù hợp hơn với thông lệ quốc tế.

Theo đó, nguyên tắc giá thị trường sẽ được nghiên cứu, quy định áp dụng phù hợp vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Nếu có sự thay đổi phương pháp ghi nhận này, thì khoản đầu tư tài chính (ĐTTC), một trong những khoản đầu tư của doanh nghiệp (DN), sẽ có sự thay đổi lớn.

Theo quy định của chế độ kế toán Việt Nam, các khoản ĐTTC phát sinh lần đầu tại DN đều được ghi nhận theo giá gốc (giá lịch sử).

Khi DN mua cổ phiếu hoặc trái phiếu với mục đích đầu tư ngắn hạn hay dài hạn, giá trị của khoản đầu tư sẽ được ghi sổ kế toán theo giá thực tế, bao gồm giá mua cộng các chi phí mua (nếu có) như chi phí môi giới, giao dịch, cung cấp thông tin, thuế, lệ phí và phí ngân hàng.

Kết thúc kỳ kế toán, giá trị của các khoản ĐTTC của DN được trình bày trên báo cáo tài chính, cụ thể là bảng cân đối kế toán theo giá trị ban đầu. Nếu chứng khoán đầu tư của DN bị giảm giá hoặc giá trị các khoản ĐTTC bị tổn thất do tổ chức kinh tế mà DN đang đầu tư vào bị lỗ, DN sẽ phải trích lập dự phòng theo quy định.

Tuy nhiên, điểm hạn chế của cách ghi nhận này là nếu giá trị các khoản ĐTTC của DN tăng lên do giá cổ phiếu tăng, khoản chênh lệch này lại không được phản ánh và ghi nhận.

Giá trị hợp lý hiện vẫn là một khái niệm khá mới mẻ ở Việt Nam. Theo quy định tại Điều 3 (tiểu mục 1), Thông tư số 66/2010/TT-BTC ngày 22/04/2010 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện việc xác định giá thị trường trong giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết, “giá thị trường" là giá sản phẩm theo thỏa thuận khách quan trong giao dịch kinh doanh trên thị trường giữa các bên không có quan hệ liên kết (các bên độc lập).

Nếu theo phương pháp giá thị trường, tại thời điểm phát sinh, việc ghi nhận cũng tương tự như phương pháp giá gốc. Tuy nhiên, cuối kỳ kế toán, nếu DN vẫn tiếp tục nắm giữ khoản ĐTTC đó, thì việc ghi nhận giá trị khoản đầu tư sẽ theo giá thị trường.

Có nghĩa là, nếu thị giá chứng khoán tại thời điểm đó thấp hơn giá ban đầu DN mua vào, DN sẽ phải tiến hành trích lập dự phòng giảm giá với khoản ĐTTC, nhưng nếu thị giá chứng khoán lúc đó cao hơn giá gốc, DN sẽ được ghi nhận khoản lãi.

Như vậy, với phương pháp này, số liệu tài chính trên bảng chứng khoán được phản ánh đúng hơn với giá trị thực tế, giúp người quản lý và nhà đầu tư, các bên liên quan có được sự nhìn nhận trung thực hơn về giá trị chứng khoán nói riêng, giá trị tài sản của DN nói chung.

Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng sẽ dẫn đến tính phức tạp trong phản ánh tài sản cũng như các chỉ tiêu phân tích vì giá trị chứng khoán thay đổi.

Nếu chứng khoán mà DN đang nắm giữ tại thời điểm lập báo cáo được giao dịch trên thị trường thấp hơn so với giá mà DN mua vào ban đầu, khi áp dụng nguyên tắc giá gốc, DN sẽ phải ghi nhận trên sổ kế toán giá trị khoản đầu tư ban đầu và ghi âm trên bảng cân đối khoản dự phòng giảm giá. Tuy nhiên, nếu ghi nhận theo phương pháp giá thị trường thì DN chỉ cần ghi giá trị khoản đầu tư theo thị giá ngày hôm đó.

Mặc dù về mặt giá trị trên sổ kế toán và báo cáo tài chính của DN, giá trị chứng khoán trong tình huống này là như nhau, nhưng về bản chất của hai cách ghi nhận này lại khác nhau. Nếu như với phương pháp giá gốc, khoản đầu tư vẫn phản ánh được hai chỉ tiêu rõ rệt, phản ánh được bản chất là giá trị của khoản đầu tư chứng khoán và giá trị khoản dự phòng.

Người đọc có thể thấy được bản chất là khoản dự phòng này trong kỳ kế toán liền kề có thể sẽ xảy ra hoặc không xảy ra tổn thất, chứ thực tế lại chưa xảy ra. Nhưng phương pháp giá thị trường thì lại không phản ánh được điều đó.

Theo PGS.TS Chúc Anh Tú (Học viện Tài chính)

Đầu tư chứng khoán